Mike Pompeo u srednjoj i istočnoj Evropi: Cesta protiv Kine

Povezani članci

• Merkel odbija odlazak, ali kraj se počinje nazirati
• Talibani pozivaju žensko zdravstveno osoblje da se vrati na posao
• Danska otvara škole
• Zašto Macron traži duboku reformu evropskog projekta
• Hunta u Nigeru naredila najviše stanje pripravnosti za svoje oružane snage
• Francuska izašla sa novim principima za proširenje

Ministar vanjskih poslova SAD Mike Pompeo sa suprugom Susan sa svojim češkim kolegom Tomasom Petričekom (2. s d.) i njegovom suprugom Ivom u Plznju – Foto: POOL / REUTERS

Poljska je posljednja stanica na putu ministra vanjskih poslova SAD Mikea Pompea kroz srednju i istočnu Evropu. On pokušava da dobije saveznike protiv Kine. Ali glavna briga zemalja je zaštita od Rusije.

Pišu:  Jan Puhl i Walter Mayr – 15.08.2020

Preveo i uredio: Ešref Zaimbegović

15. august je izuzetan datum u poljskoj istoriji: U augustu 1920. nacija koju su njeni susjedi često gušili odjednom je dobila jednu bitku. Pred vratima Varšave poljske trupe su uzvratile udar Crvene armije i spasile – u nacionalističkom stilu čitanja – cijelu Evropu od varvarstva sa istoka. U narodnom jeziku ova odlučujuća bitka poljsko – sovjetskog rata zove se “Čudo na Visli”. Sto godina kasnije, na godišnjicu pobjede u subotu, dolazi visoka posjeta: Mike Pompeo, ministar vanjskih poslova SAD. Čovjek je dobrodošao jer u susjedstvu vrije ukrajinski konflikt a Bjelorusija bi mogla kliznuti u haos.

Varšava je četvrta i posljednja stanica na Pompeovom putu kroz srednju i istočnu Evropu – poslje Češke, Slovenije i Austrije. Njegov cilj bio je da ove zemlje dobije kao saveznike u konfliktu između Amerike i Kine. Za Varšavu i Prag međutim, kineska opasnost je više apstraktna – ruska težnja za moći je nasuprot tomu realna prijetnja.

Upozorenje na opasnost iz Kine

U Pragu se Pompeo na radnom ručku sreo sa premijerom Andrejem Babišem u novobaroknoj vili Kramar na praškom brežuljku Letna. Dok su se servirale filetirane prepelice sa gljivama, guščija jetra i začin od celera on je naglasio svoje stanovište da Peking radi na tome da razbije zapadnu alijansu. Kina pokušava, rekao je Trumpov šef diplomatije, „razoriti našu slobodu. Morate samo vidjeti šta se desilo u Hongkongu.“

Uostalom on je jasno rekao: Kod planirane milijarde vrijedne izgradnje atomske centrale Dukovani Češka bi trebalo koliko je to moguće da odustane od suradnje sa interesentom China Nuclear Power – u konkurente Kineza ubraja se američki koncern Westinghouse.

U češkim medijima označen kao „putovanje protiv Kine“, dolazak Pompea stoji u znaku pokušaja da se formira evropska alijansa protiv Huawei. Kineski koncern bi morao kod izgradnje 5G mreže po mogućnosti ostati van – inače će Peking tehnologiju koristiti za špijunažu.

Istočnoevropski strah od Rusije

Međutim, premijer Babiš je uljudno odbio potpisati saopštenje u kome bi se Huawei jasno isključio iz izgradnje češke mreže. Jer nije u prvoj liniji kineska špijunaža to što uznemirava Prag nego rusko spletkarenje u ovoj EU zemlji: Već dugo Ruska ambasada u glavnom gradu na Vltavi važi kao zapadni mostobran ruske tajne službe. Nedavno su praški političari stavljeni pod zaštitu policije. Sigurnosni uredi se boje napada jer je grad uklonio statuu jednog kontroverznog sovjetskog maršala.

Više uspjeha imao je Pompeo na svojoj sljedećoj stanici: Sa slovenačkim ministrom vanjskih poslova potpisao je u Ljubljani zajedničko antihuawei saopštenje o 5G tehnologiji. U Sloveniji, domovini Trumpove supruge Melanie, od nedavno ponovo vlada Janez Janša – jedan populist.

Odaje li izbor posjećenih zemalja nešto o stvarnim intencijama Pompea? Traži li zajedništvo tamo gdje se cijene jake vodeće figure i jasno označene slike neprijatelja? Tako jednostavno to očigledno nije.

To se pokazalo i u petak u Beču: To da  austrijska vlada stalno odbija da se uključi u falangu protivnika Huawei i osim toga angažuje se na projektu Nord stream 2 – gasovodu na Istočnom moru – ne dopada se Vašingtonu. Na drugu stranu Donald Trump laska austrijskom saveznom kancelaru Sebastianu Kurz sa pozivom u Vašington – priznanje jednom od malo koji se usuđuju dati kontru Angeli Merkel.

Da samosvjesna alpska republika ne namjerava da se skriva u zavjetrini svjetske sile mogao je Pompeo osjetiti kod susreta sa ministrom vanjskih poslova Alexsanderom Schallenbergom u bečkom dvorcu Belvedere: Doduše SAD su „nezamjenjiv partner“, kazao je šef austrijske diplomatije ali Beč se u odnosu sa Huawei rađe drži „na EU-Toolbox” – alatku stvorenu od EU komisije koja treba da reguliše sigurnost 5G mreže i ne isključuje kinesku suradnju.

Minimalno tako jasno kao u Pragu osjeća se u Varšavi, poslednjoj stanici Pompea, ruska prijetnja i to upravo sada: U susjedno Bjelorusiji Lukašenko se masivnim prevarama na izborima drži na vlasti. Građani se bune – a Moskva bi mogla zemlju priključiti sebi. U svakom slučaju praktično svake godine treniraju hiljade ruskih vojnika na manevrima u bjeloruskoj bratskoj državi.

Nova i stara Evropa

Varšava je šokirana uzela k znanju nedjelovanje EU. Premijer Mateusz Morawiecki tražio je da se odmah sazove samit o Bjelorusiji. Međutim, do sada se skoro ništa nije desilo.

U takvim situacijama Varšava bi rado imala iza sebe partnera koji je vojno jači nego EU. Ne kao prva, nacionlkonzervativna vlada trudi se već godinama za jaču prisutnost trupa SAD u zemlji. Predsjednik Andrej Duda se u Vašingtonu zaletio time što je američkom predsjedniku predložio da ipak napravi “Fort Trump” u Poljskoj. Ovog utvrđenja vjerovatno neće biti. Međutim, sigurno će kontingent od 4500 američkih vojnika biti povećan. Odgovarajući dogovor treba da se potpiše u subotu.

Prije svega zapadni posmatrači sjećaju se ovih dana na vrijeme rata u Iraku. Jer cesta Pompea nije bila zamišljena kao novi početak u transatlanskim odnosima nego je više ciljala na podjelu Evrope. Vlada SAD je 2003. tražila saveznike za invaziju. I, jer su zapadne EU zemlje kao Njemačka i Francuska odbile sudjelovati, obratila se na postkomunističke EU aspirante. Sa uspjehom: Poljske trupe zauzele su kasnije jednu zonu u okupiranom Iraku a i ostali istočnoevropljani kao Česi i Mađari pridružili su se. Tadašnji američki ministar odbrane Donald Rumsfeld nazvao je svojevremeno ove zemlje “nova Evropa”, koja na strani Amerike hoće da se suprotstavi globalnim prijetnjama. Dok se “stara Evropa” izvlači.

U svakom slučaju Evropa se od tada promijenila. Istočnoevropljani su respektovani članovi EU i usko povezani sa ostatkom svijeta. Za njih je Amerika – uprkos nekim tiradama protiv Brisela – političko-saveznički jedna dopuna ali ne i alternativa ka EU.

Poljska vlada izgleda sada rastrgana između lojalnosti prema Americi i gospodarskim brigama: Premijer Morawiecki je vjerovatno za to da potpiše jedno antihuawei saopštenje – vjerovatno u ime američko – poljskog bratstva u oružju. Međutim, drugi ministri u njegovoj vladi se boje da bi Kina mogla kao reakciju zaustaviti uvoz poljskih životnih namirnica. „Mi moramo pomiriti vodu i vatru“, citira varšavski dnevnik „Gazeta Wyborcza“ jednog člana kabineta.

spiegel.de