Britanija se genijalnom programatoru posmrtno izvinila za kastriranje

Povezani članci

• Velike europske iluzije
• Greta Thunberg dovela klimatske aktiviste pred Trumpova vrata
• Britanski parlament odbacio predlog Tereze Mej o Bregzitu
• Obama: Potcijenili smo opasnosti od islamističke pobune u Siriji
• Nezapamćeni požari širom Kanade
• Trka za naslednika Angele Merkel bez puno entuzijazma

Piše: Pavel Kasík

Preveo: Ešref Zaimbegović

Matematičar Alan Turing je za vrijeme II svjetskog rata pomogao da se otkriju njemačke šifre i time spasio hiljade života. Nekoliko godina kasnije bila mu  je međutim „dokazana homoseksualnost“ i bio je osuđen na hemijsku kastraciju. Na Božić 2013. Turing se posmrtno dočekao zvaničnog kraljevskog izvinjenja.

Kraljevsko izvinjenje koje je stupilo na snagu 24. decembra 2013. očistilo je ime Alana Turinga od osude za “nemoralno ponašanje” iz 1952. godine. Prema tadašnjim zakonima bio je gonjen i osuđen za homoseksualnost i poslije toga provedena je zakonom naređena hemijska kastracija (uzimanje lijekova za smanjivanje seksualnog nagona prim.prev).

“Alain Turing je zaslužio da se na njega svijet spominje po njegovom fantastičnom doprinosu završetku rata i njegovom naučnom naslijeđu”, rekao je aktualni britanski ministar pravde Chris Grayling, koji je zvanično zatražio kraljevsko izvinjenje. ”To je ispravno priznanje tome izuzetnom čovjeku.”

Iako većina britanskih komentatora pozdravlja ovaj korak za neke je to principijelno loše rješenje. “Time da je od svih nepravedno osuđenih homoseksualaca izvinjenje dobio samo Turing, govori da ostali homoseksualci ne zaslužuju pravdu jer nisu bili izuzetni,” piše za Guardian Ally Fogg. “To je loše.” Prema Peteru Tatchellu, aktivisti za ljudska prava, za isti zločin takozvane nemoralnosti bilo je samo u Britaniji osuđeno preko pedeset hiljada muškaraca.

Slavljeni junak – osuđeni zločinac

Život Alana Turinga je dovoljno bogat da bi se o njemu moglo napisati nekoliko debelih knjiga. Njegovi roditelji su se upoznali u Indiji a tamo su se odmah po rođenju Alana 23. jula 1912. i vratili. Međutim svoga sina sa sobom nisu uzeli. Djetinjstvo je proveo pod starateljstvom rodbine i dadilja. Sa gledišta njegove kasnije karijere uspješnog matematičara je paradoksalno da Alan u djetinjstvu nije pokazivao izuzetnu inteligenciju a u osnovnoj školi je bio prosječan učenik.

Na srednjoj školi u Sherborne se upoznao sa  Christopherem Morcomem, sa kojima je vodio duge debate o naučnim novinama. Zajedno su provodili i naučne pokuse. Rana smrt Morkoma 1930. godine je Alana navodno teško pogodila. Godinu dana kasnije započeo je studije matematike na King’s College u Cambridge.

Prolaskom godina Turing se uvrstio u najslavnije programatore i matematičare 20. stoljeća. Za vrijeme II svjetskog rata zajedno sa kolegama iz Bletchley Parka pomogao je razviti računar koji je ubrzao otkrivanje njemačkih šifri a time doprinio ranijem završetku rata.

“Bio je izuzetan čovjek sa briljantnim razmišljanjem,” rekao je o njemu Grayling. “Neosporno je ubrzao završetak rata i spasio hiljade života.” Međutim poslije rata Turingov život se prerano završio. Prvo metaforički a potom i doslovno.

Kad mu je 1952. obijena kuća, priznao je tokom policijske istrage da održava homoseksualni odnos sa devetnaestogodišnjim mladićem. Bilo kakvi homoseksualni odnosi bili su tada u Britaniji kažnjivi a Turing se od oštećenog pretvorio u optuženog.

U martu je bio osuđen zbog nemoralnog ponašanja i stavljen je pred izbor između zatvora i uslovnog puštanja i hormonalnog liječenja (“hemijska kastracija”). Potom mu je bila ukinuta sigurnosna provjera čime mu je onemogućeno da radi na svojim projektima a istovremeno mu je zabranjen odlazak u USA. Dvije godine poslije izvršio je 41 – godišnji Turing samoubistvo, najvjerovatnije konzumacijom otrovane jabuke.

Gdje ste čuli Turingovo ime?

Naslijedstvo Alana Turinga je obimno pa i ljudi koji se ne kreću u oblasti informatike znaju njegovo ime iz tih osnovnih pojmova.

Za čišćenje njegovog imena borio se naprimjer informatičar John Graham-Cumming, koji je stajao iza peticije kojim se od vlade traži da se izvini za postupke koji su vodili ka programatorovoj preranoj smrti

Godine 2009. Turing je dobio zvanično izvinjenje iz usta britanskog premijera. Taj je označio način na koji su tadašnji zakoni uništili Turingov život sa  “užasan”.

“Bez pretjerivanja se može reći da je Alan Turing značajno izmjenio tok II svjetskog rata. I zato jer smo mu tako puno dužni je tako užasno kako se neljudski sa njim postupalo,” rekao je u septembru 2009. Gordon Brown.

foto: Vajar Stephen Kettle uradio je iz škriljca 1,5 tona tešku statuu Alana Turinga, predviđenu za Bletchley Park, gdje su Turing i njegove kolege na prvim računarima razotkrili njemačke šifre za vrijeme 2. svjetskog rata.

idnes.cz