Vlast i filmske trake

Izdvajamo

• A ako pitate na koju konkretno vlast ili ideologiju mislim, onda vam moram ponoviti jedno “opšte” mesto iz literature: Svaka vlast je nasilje nad ljudima!

Povezani članci

• Tomaž Mastnak: Vanredno stanje bez proglašenja
• Fuchs uvodi ono što su škole već trebale imati
• Snajperisti u BiH ubili hiljade ljudi, nijedan nije odgovarao!
• Pravednost i sloboda versus zatucanost i predrasude
• Basara: Svesrpska bol Bana Crvenoga
• Dijalog Prištine i Beograda netransparentan

Demokratija po sebi teži razvlašćenju ili obeznačavanju vlasti kao referenta stvarnosti, te je ona, opet po Ransijeru, u dobroj meri anarhistički  raspoložena prema autoritetu režima – u suštini mi i nemamo prave demokratije već samo društvene sisteme koji sebe tako nazivaju ili joj pak teže. Ako bi ova svest o horizontalnoj raspodeli vlasti bila primenjiva na našu društvenu stvarnost onda bi i filmska umetnost postala deo sveta koji prikazuje, poput Bertolučijevog filma Dvadeseti vek. Ova demokratska “utopija” je naša nasušna potreba preko koje ćemo konačno prevazići totalitarni režim vlasti/moći.                      

Danas postoje pokreti koji su čini se pravi demokratski pokreti, istinska moć anonimnih, moć koja se ne referira na državu, koja svoje zahtjeve ne ispostavlja državi, nego pokušava izgraditi novu politiku i nove forme života. Sintagmau, Taxim, M15, Occupy – povezivao je pokušaj da se pronađe nova politika i s njom nove forme života, forma zajedništva. Ideja svih ovih pokreta bila je da više ne protestujemo, da se ne obraćamo vlasti/ma, nego naprosto stvaramo novu politiku. Naravno, pitanje za sve nas jeste: da li mi to možemo, da li smo sposobni za takvo nešto? Problem je i funkcioniranje institucija, ekonomska nužnost koja se nameće, obrazovni sustav… u svemu tome najvažnije je – kako stvoriti nove forme života i politike.

(Jacques Rancière: Ne postoji ključ za budućnost, Novosti 29. Siječnja 2016.)

Govoreći o filmskoj umetnosti filozof Ransijer ističe da je velika zasluga filma u tome što je učinio  vidljivim one koji nisu trebali biti vidljivi, to jeste što je, na neki način, prikazana “uživo” socijalna stvarnost siromašnih i obespravljenih ljudi. Literatura, na primer,  naprosto nije imala takvu percepcijsku moć, a niti pristup velikom broju ljudi kao film i zbog toga su, osobito kada je ova umetnost postala “industrija”, pokretne slike mnogo značile u procesu osvešćivanja radničkog pokreta, ali i buđenja uopšte onih koji su do tada bili gotovo nevidljivi na društveno-istorijskoj sceni. No, film je također doveo do raslojavanja stvarnosti i postao pionir u stvaranju tzv hiper realnosti ili onoga što danas nazivamo virtuelnom stvarnošću. Film postaje oličenje platonovske koncepcije umetnosti kao mimesis ili oponašanja stvarnosti, ali vremenom uloga filma postaje sve realnija kako jača ukupan uticaj simulacijsko-virtulenog sveta. Francuski filozof Bodrijar govori o potpunoj zameni realnih događaja putem filma u ekranizaciji nekih istorijskih događaja na primer, ali koji nije samo zamena ili puka imitacija već hiper realno predstavljanje datog događaja ili njegova virtuelna interpretacija.  Na primeru filma Apokalipsa sada Bodrijar pokazuje kako je nama prikazana „realna“ slika vijetnamskog rata ustvari isimulirana stvarnost koju mi prihvatamo kao realnu predstavu događaja u Vijetnamu.

Koliko su “pokretne slike”doprinele da se učine vidljivim i do tada nevidljivi socijalni slojevi dokazuju nam filmovi još od svojih najranijih perioda istorijskog razvoja, ali paralelno sa ovom dimenzijom stvarnosti išla je i ona druga koja je film korisitla za svoje interese i ciljeve. Ustvari, kapitalistička distribucija filma u smislu masovno-komercijalne proizvodnje je i donela filmu veliku popularnost. Holivudska tzv. fabrika snova iskreirala je svet filma kao sjajno pribežište “za sve ljude” bez obzira na socijalni status, gde i bogati plaču, a siromašni dobijaju sjajne prilike da okušaju sreću i promene svoj socijalni položaj i društveni status. Holivudski sistem proizvodnje filmova “na traci” – u smislu masovne produkcije, potpuno je promenio sliku sveta i stvorio sentimentalnu bazu poverenja i tajnovitosti između gledaoca i “naratora” koja će biti od ključne važnosti za kreiranje kako tržišno-komercijalne manipulacije, tako i ideološko-političke indoktrinacije. Film je naprosto postao preobilni označitelj, da iskoristimo jedan  Levi-Strosov izraz, koji označava realnost , ali je istovremeno i sam film realnost koja prevazilazi stvarnost kao takvu i daje joj hiper realnu dimenziju. Na ovaj način film postaje potpuna slika, celovitost koja označava sebe kao označitelj, ali svojim preobiljem postaje i slobodni kreator stvarnosti. Uz svoj sentimentalni potencijal film postaje savršeno sredstvo za propagandu koje se obraća svima bez obzira na društveni položaj. No, i pored svojih propagandnih potencijala film predstavlja vrednost po sebi koja je teško samerljiva bilo kakvim ograničavanjem ili poimanjem; film je naprosto slika sveta kojom se bavimo, koju živimo i sanjamo. Umetnički filmovi ili tzv. nezavisna produkcija, na primer, nisu deo propagandne mašinerije i ova forma filmskog izraza pokušava da se izdigne iznad komercijalno-masovne proizvodnje i uspostavi estetsku vrednost pokretnih slika. Bilo je, doduše, u istoriji filma i pokušaja spajanja ova dva domena filmske produkcije, ali je ipak zbog toga najviše ispaštala ova umetnička strana filma ili pak njegov nezavisno-slobodni izraz. Čuveni primer su angažovani filmovi Leni Rifenštal koja je ona snimala pod pokroviteljstvom nacističke partije u Nemačkoj. Najpoznatiji njen film je Trijumf volje koji u sebi spaja umetničke i propagandne aspiracije, a predstavljao je i novitet u tehnici snimanja i montaže. No, retki su ovakvi “srećni” primeri spoja umetničkog i komercijalno-propagandnog domena filma i uglavnom su umetničko-nezavisni filmovi ograničeni na užu publiku posvećenika, a oni komercijalni na publiku tzv. masovne konzumacije.

Pronaći neki novi domen, koji bi film izveo iz ove binarno-podeljene pozicije, predstavlja zadatak koji bi “pokretne slike koje život znače” preveo u jednu drugačiju formu izraza. Ustvari, bila bi potrebna potpuno drugačija percepcija filmske stvarnosti, možda slična onoj potrebi koju izražava Ransijer kada govori o alternativno-demokratskim pokretima koji traže novu politiku i nove forme života, bez referisanja na državnu moć. Ako bi doista bila moguća jedna takva društvena kreacija koja ne bi u sebi podrazumevala vlast/moć ili ako bi ona bila svedena na razumnu meru, onda bi verovatno i filmska stvarnost prevazišla svoju hiper realnu formu i postala deo opšte stvarnosti, poput onog starogrčkog poimanja sveta kao jednog i celovitog, bez idiotske potrebe za stvaranjem samo svog, kvazi autentičnog sveta. Demokratija po sebi teži razvlašćenju ili obeznačavanju vlasti kao referenta stvarnosti, te je ona, opet po Ransijeru, u dobroj meri anarhistički  raspoložena prema autoritetu režima – u suštini mi i nemamo prave demokratije već samo društvene sisteme koji sebe tako nazivaju ili joj pak teže. Ako bi ova svest o horizontalnoj raspodeli vlasti bila primenjiva na našu društvenu stvarnost onda bi i filmska umetnost postala deo sveta koji prikazuje, poput Bertolučijevog filma Dvadeseti vek. Ova demokratska “utopija” je naša nasušna potreba preko koje ćemo konačno prevazići totalitarni režim vlasti/moći. A ako pitate na koju konkretno vlast ili ideologiju mislim, onda vam moram ponoviti jedno “opšte” mesto iz literature: Svaka vlast je nasilje nad ljudima!