Kardelj: Niko sa strane nema pravo da »usrećuje« druge narode

Izdvajamo

• Zato budućnost Evrope nije u njenom zatvaranju u kontinent blokovske podijeljenosti, u okoštavanju njene blokovske ili neoblokovske strukture, nego u najširem otvaranju prema sebi i prema svijetu zemalja u razvoju, ali na novim osnovama. Kad kažem na novim osnovama, onda ne mislim na formalne koncepte i akta o bezbjednosti, miru i saradnji, već na stvarne promjene u odnosima među državama i narodima, kako u Evropi tako i u svijetu uopšte. Pri tome bih želio da naglasim da su neophodne suštinske promjene u odnosima među državama sa različitim društvenim sistemima moguće samo na bazi ravnopravnosti i suverenog prava svakog naroda da bira svoj način života kako mu najbolje odgovara. Niko sa strane nema pravo da »usrećuje« druge narode.

Povezani članci

• Vuk Perišić: Samo nejedinstvo Hrvatsku spasava!
• Njemački zastupnik i nizozemska europarlamentarka pozvali Schmidta da opozove izmjene izbornog zakona
• KRAJ SEZONE
• Teror turizma
• Rehabilitacija ratnog zločinca
• Hrvatska socijala trenira gladovanje

Foto: gettyimages

Intervju člana Predsjedništva SFRJ i Predsjedništva CK SKJ Edvarda Kardelja holandskom zborniku „Budućnost Evrope“ – decembar 1976. godine:

Vjerujem da će Evropa budućnosti biti zajednica slobodnih naroda koja će izražavati visoki i sve viši stepen humanističke integracije, u kojoj će međusobna saradnja na multilateralnom nivou dobijati sve veći značaj i u ko­joj će državne granice izgubiti značaj barijera među narodi­ma i ljudima koji sada imaju. Ali to je budućnost, koja neće doći sama od sebe. Zato je u ovom momentu najvažnije da ljudi koji gledaju na bu­dućnost Evrope na takav način, budu načisto koji putevi vode toj budućnosti i da ih grade svojom svakodnevnom aktivno­šću u Evropi kakva je danas. U stvari, svaki korak dalje na tom putu zavisi od mijenjanja čitavog niza istorijskih uslova koji dijelom zavise od samih Evropljana i razvoja njihovog društva, a dijelom od razvoja savremenog svijeta uopšte. Drugim riječima, Evropa sama ne može da se mijenja ako se ne mijenja čitav svijet.

Beograd, 24. januara 1977. (TANJUG) – Član Preds­jedništva SFRJ i Predsjedništva CK SKJ Edvard Kardelj imao je intervju sa holandskim publicistom Vilemom Oltmansom o aktuelnim problemima savremenog svijeta, a po­sebno evropskim. Intervju je objavljen krajem decembra 1976. Godine u zborniku »Budućnost Evrope«, koji izdaje izdavačka kuća »Bruna zoons« iz Utrehta.

ŠTA JE DETANT? 

PITANJE: – Jugoslavija ima znatno iskustvo u odnosima sa socijalističkim zemljama Evrope. Ponekad se kaže da istočna Evropa više dobija od »detanta« nego zapadne zemlje. Kakve bi, po Vašem mišljenju, bile prednosti za Istok, a kakve za Zapad u odnosu na »detant«?

ODGOVOR: – Detant je politika koja je racionalni proizvod više ili manje sazrelog saznanja protagonista domi­nantnih suprotnosti savremenog svijeta, da treći svjetski rat, kao izlaz iz tih suprotnosti, postaje sve manje moguć, odnos­no da on nosi u sebi rizik takve katastrofe čovječanstva koja se danas teško može predvidjeti. U tom smislu detant je sub­jektivno sagledavanje i priznanje jedne objektivne neizbjež­nosti. Mislim da to saznanje nameće prije svega jedna speci­fična pojava našeg vremena, koju je nauka, doduše, već odav­no najavljivala, ali u koju je malo ko vjerovao, a mnogi u takve teoretske prognoze ni danas ne vjeruju. Naime, tehnika i tehnologija rata veoma su se razvile; toliko je velika kon­centracija sredstava rata u rukama suprotstavljenih vojno-političkih blokova i tolika je njihova sposobnost da tu tehniku i tehnologiju paralelno dalje razvijaju, da bilo kakva perspek­tiva sticanja bitne prednosti u odnosu snaga koja bi omoguća­vala pobjedu bez rizika samouništenja, postaje zaista nereal­na. Istovremeno, u toku drugog svjetskog rata, a naročito pos­lije njega, došlo je do dubokih promjena u društvenoj struk­turi svijeta i u odnosima među narodima. U mnogim zemlja­ma, na svim kontinentima, znatno su ojačale one narodnooslobodilačke, socijalističke i demokratske, odnosno progresiv­ne društvene snage uopšte koje njihovi društveni, ekonomski i politički interesi orijentišu protiv rata, imperijalizma i do­minacije hegemonističkih sistema. Posebno je značajan fak­tor u tom pogledu postao široki pokret za oslobođenje i rav­nopravnost naroda i za promjenu svjetskog sistema ekonoms­kih i političkih odnosa među narodima. Taj se pokret naroči­to razvio u toku drugog svjetskog rata i poslije njega, da bi u toku pedesetih godina prerastao u snažan pokret politike nesvrstavanja. Taj je pokret postao realna snaga u odnosu moći svjetskih društvenih snaga samim tim što se razvija u sve snažniji faktor otpora, ne samo klasičnoj imperijalistič­koj politici podjele svijeta, već i savremenim blokovskim po­djelama. I  konačno, kao posljedica svega toga, došlo je i do značajnih promjena u svijesti ljudi, tako da je orijentaciju na treći svjetski rat sve manje moguće braniti bilo nacional­nim egoizmom, bilo sticanjem ekonomskih i političkih pozicija u svijetu odnosno hegemonije nad narodima, bilo ideo­loškom ekspanzijom odnosno nametanjem jednog ili drugog društvenog i političkog sistema drugim narodima. Taj faktor, sam po sebi, sigurno nije odlučujući, ali takođe stoji u osnovi saznanja koja nameću prva dva faktora.

Dakako, moguće je raspravljati o tome koliko je dubok i trajan taj istorijski neophodan proces i koliko je stabilno saznanje o neophodnosti detanta. Jer, nema sumnje da u da­našnjem svijetu još uvijek postoje društvene i političke ten­dencije koje dejstvuju nasuprot tom procesu i takvim sazna­njima. Ipak, vjerujem da nije odbrana jedne iluzije ako ka­žem da treći svjetski rat više nije neizbježan. Drugim riječi­ma, da li će se detant održati kao osnovni trend daljeg razvoja međunarodnih odnosa u savremenom svijetu ili će biti na­rušen nekom samoubilačkom politikom rata – sada znatno više zavisi od svjesnog odlučivanja ljudi, nego od objektivnog stanja stvari u svijetu.

DVIJE TENDENCIJE

Teško je danas ukazati na sve moguće pozitivne konsekvence saznanja da je novi svjetski rat objektivno sve ma­nje moguć i da svakako više nije neizbježan. No, kao poslje­dica takvog razvoja, ipak se već ocrtavaju dvije osnovne ten­dencije.

Prva se izražava u veoma brzom jačanju onih politič­kih tendencija u međunarodnim odnosima koje su usmjerene na miroljubivu koegzistenciju među narodima. Te tendencije su odraz saznanja da, u uslovima kada rat nije neizbježan, odnosno kada je sve manje moguć, probleme i suprotnosti koji se pojavljuju u daljem razvoju društvenih odnosa u po­jedinim zemljama i dijelovima svijeta, kao i u odnosima među narodima, mogu rješavati, da tako kažem, samo unutra­šnji društveni, klasni, politički, ideološki procesi u svakoj po­jedinoj zemlji – dakle bez miješanja spolja – i aktivna eko­nomska, politička i druga saradnja naroda u međunarodnim odnosima na bazi ravnopravnosti.

Druga tendencija se ispoljava kao nastojanje određe­nih društvenih i političkih snaga u svijetu da se u novim uslo­vima pronađu nova sredstva, odnosno da se intenzivnije kori­ste neka stara da bi se njima postiglo ono što se više ne može postići ratom. Kad to kažem, mislim na takve pojave kao što su rasprostranjena praksa i dosta izgrađen mehanizam mi­ješanja u unutrašnje poslove drugih zemalja, vršenje eko­nomskog i političkog pritiska, potčinjavanje elementarnih in­teresa pojedinih naroda globalnoj strategiji odnosa snaga među blokovima u smislu razvijanja sistema hegemonije na osnovama postojeće ravnoteže snaga, što istovremeno znači produženje blokovske podjele itd.

U detantu se isprepliću i jedna i druga tendencija. Na Konferenciji o evropskoj bezbjednosti u Helsinkiju je bila, prije svega, prisutna prva, za sada manje kao akcija, a više, takoreći, kao deklaracija. Ali ne treba potcjenjivati ni dekla­raciju, jer ona veoma rječito ukazuje na stanje duha savremenog čovječanstva. Konferencija je pokazala kakva je oče­kivanja i kakve nade, uz početne konkretne rezultate stvorio detant kod evropskih naroda. Ali, ne samo kod evropskih, upravo zato što se sve više teži ka detantu kao univerzalnoj pojavi, a ne samo kao sporazumijevanju i dogovaranju iz­među velikih sila, odnosno blokova. Ona ohrabrujuće djeluje jer ukazuje na određene mogućnosti da se od deklaracija i načelno preuzetih obaveza pređe na akciju. Pa, ipak, svjedoci smo mnogih činjenica u savremenim međunarodnim odnosi­ma koje govore o tome da detant nije prepreka, ili da bar nije dovoljna prepreka za probijanje i one druge tendencije o ko­joj sam naprijed govorio. Naprotiv, često se ona i »pokriva« njime. Zato vjerujem da će u periodu koji je pred nama do­minirati sukob tih dviju tendencija i upravo od rezultata tog sukoba, prije svega, zavisi da li će se detant održati, odnosno da li će se razvijati ne samo kao odnos između dva bloka, već i kao sredstvo za demokratizaciju međunarodnih odnosa uopšte.

Da li detant donosi više koristi istočnoj nego zapadnoj Evropi? Ako imamo u vidu kakve realne alternative detantu postoje, ne vjerujem da je realan način postavljanja pitanja. Alternativa detantu je zapravo samo jedna – naime, orijen­tacija na neizbježni rat, što bi rat i učinilo neizbježnim! Već sam rekao da takva orijentacija ne bi donijela prednosti bilo kome dijelu Evrope i uopšte. No, ako se i ne zadovoljimo tak­vom logikom razmišljanja, svakako se može reći da se sa detantom ništa nije izmijenilo u odnosu snaga između blokova. Prema tome, niko ništa nije izgubio u pogledu sadašnje mjere svoje bezbjednosti. Ali, ako je dosadašnjim tokom detanta učinjen bar jedan mali korak u pravcu da se trka u naoruža­nju i drugi oblici borbe za sticanje prednosti u odnosu snaga ili održavanju ravnoteže snaga zamijene sporazumijevanjem o tome kako izgraditi jedan sistem bezbjednosti za sve naro­de, onda to nesumnjivo ide u korist svih evropskih naroda, kako Istoka tako i Zapada. 

ILUZIJA MEĐUSOBNIH OBEĆANJA 

I, najzad, mislim da niko ne živi u iluziji da se stvarna kolektivna bezbjednost u Evropi može igrađivati samo na os­novu međusobnih obećanja o nenapadanju i slično. Zato je nerealno i strahovanje da će se detantom bilo Istok bilo Za­pad navesti na takve koncesije koje bi mogle ugroziti bezb­jednost jedne ili druge strane. Da bi se približili cilju koji se zove kolektivna bezbjednost u Evropi, svakako su neophodne realne garantije narodima i jednog i drugog bloka, a i onima koji su van blokova.

U te garanti je svakako spada i određena ravnoteža sna­ga. Ali, ne takva ravnoteža koja izaziva neophodnost sve opasnije trke u naoružavanju, kao i širenje domena uticaja i hegemonije nad narodima, već ravnoteža koja će voditi poste­penom ali odlučnom snižavanju nivoa naoružanja na putu ka opštem i potpunom razoružanju kao krajnjem cilju i uopšte ukidanju zatvorenih odbrambenih sistema koji »proizvode« hegemonizam kao svoju neizbježnu konsekvencu. Prema tome, dalji razvoj kolektivne bezbjednosti u Evropi i detanta uopšte, zavisi prvenstveno od toga da li će i kakvim tempom evropski narodi oba bloka, i oni van blokova, biti u stanju da izgrade jedan sistem realnih garantija na novim osnovama, kao što su ograničavanje naoružanja, jačanje nezavisnosti svih evropskih zemalja, njihovo međusobno ekonomsko i kulturno otvaranje i proširivanje njihove saradnje.

Razumije se da, u uslovima sadašnjih evropskih i svjetskih realnosti, takve ciljeve nije lako formulisati, a pogo­tovo realizovati. A upravo zbog toga je put detanta, sa svim njegovim slabostima, ipak jedini put koji vodi u tom pravcu. Na tom putu se ističe puni pozitivni značaj Konferencije u Helsinkiju.

AKTIVNOST NESVRSTANIH ZEMALJA

PITANJE: – Predsjednik Indonezije Sukarno inicirao je 1955. godine Bandunšku konferenciju afro-azijskih zemalja. Taj sastanak postao je istorijska polazna tačka nesvrstanog pokreta, čiji je i danas jedan od glavnih pokretača predsjednik Tito. U više navrata Jugoslavija je pokretala inicijative kako bi pomogla u rješavanju sukoba iz­među strana u sporu.

ODGOVOR: – Bandunška konferencija predstavlja zaista jedan od najznačajnijih datuma u razvoju pokreta nesvrstanih zemalja. Međutim, i prije Bandunške konferenci­je, na samom početku hladnog rata, politika nesvrstavanja pojavila se kao faktor sve jačeg otpora tendencija da blokovs­ka podjela svijeta postane dominantan oblik razrješavanja svjetskih suprotnosti. Sve od tih prvih godina hladnog rata pa nadalje, politika nesvrstavanja je djelovala u pravcu popušta­nja zategnutosti u svijetu. Zato su nesvrstane zemlje sa Beo­gradske konferencije uputile poziv vladama vodećih zemalja oba bloka da sjednu za »zeleni sto« i da nađu put iz hladnog rata. Svojim postojanjem i djelovanjem pokret nesvrstanih zemalja dao je izvanredan doprinos stvaranju uslova koji su omogućili početak jednog novog trenda u svjetskoj politici koji se danas zove detant.

U takvom svom djelovanju nesvrstane zemlje se ne zatvaraju u svoj sopstveni krug, već nastoje da sarađuju sa svim drugim zemljama sa kojima u određenom pitanju ima­ju slična gledišta. Jugoslavija je zato, upravo kao nesvrstana zemlja, u pripremi treće faze Konferencije u Helsinkiju usko sarađivala sa vanblokovskim zemljama koje ste Vi nabrojali, kao i sa nizom drugih zemalja koje pripadaju blokovima, ali koje u mnogo čemu dijele gledišta evropskih vanblokovskih zemalja. Uvjeren sam da su sve te zemlje dale ozbiljan dopri­nos uspjehu Evropske konferencije o bezbjednosti i saradnji. A to nas ohrabruje i za budućnost. Pogotovo vjerujem da ak­tivnost kakvu su spomenute zemlje razvile u pripremi Konfe­rencije u Helsinkiju treba da se nastavi, jer može biti znača­jan doprinos u daljem razvoju detanta u Evropi.

Za nas je pogotovo značajno pitanje, jer će se sljedeći akt Konferencije o evropskoj bezbjednosti i saradnji – mis­lim na sastanak predstavnika naimenovanih od ministara ino­stranih poslova zemalja učesnica – obaviti u Beogradu 1977. godine. U pripremama tog sastanka u Beogradu, jugoslovenska vlada će pravovremeno započeti konsultacije sa svim učes­nicima Konferencije u Helsinkiju, naravno, i sa onima koje Vi spominjete.

PITANJE: – Jugoslavija, kao socijalistička zemlja, otvorila je granice. Holanđanima i Jugo- slovenima više nisu potrebne vize da posjete jed­ni druge. Kada ste se vi u Jugoslaviji odlučili na to, zar se niste bojali da će špijuni i agenti – pro­vokatori moći lakše ulaziti u vašu zemlju i pravi­ti neprilike vašoj socijalističkoj vladi?

Smatrate li da bi za postizanje smanjenja za­tegnutosti u Evropi bilo potrebno da oba dijela kontinenta ukinu restrikcije sa vizama i unap­ređuju slobodnije i lakše kontakte između naro­da Evrope.

ODGOVOR: – Zaista, jugoslovenske granice su otvorene i ugovor o ukidanju viza Jugoslavija ima ne samo sa Holandijom, već i sa čitavim nizom evropskih i drugih zema­lja koje su bile spremne na takav korak. Svaki jugoslovenski građanin, sa veoma ograničenim izuzecima, ima pravo na pa­soš za inostranstvo. Jugoslovenske granice danas spadaju vjerovatno među najotvorenije granice u Evropi.

Da li smo se bojali špijuna i agenata provokatora? Reći ću Vam na to sljedeće: Jugoslavija je nesvrstana i socijalistič­ka zemlja, a uz to i zemlja socijalističkog samoupravljanja. Kao takva, ona u svijetu ima mnogo prijatelja, kao i onih koji se s njom ne slažu ali poštuju njenu nezavisnost i pravo da sama odlučuje o putevima svog unutrašnjeg razvoja i svo­je spoljne politike. No, ima i takvih snaga koje nastavljaju sa intenzivnim miješanjem u naše unutrašnje stvari.

PRITISAK OTVORENIH GRANICA

Uostalom, svi znamo da su u savremenom svijetu iz­građeni čitavi mehanizmi sa ogromnom samostalnom sna­gom, koji i postoje samo zato da organizuju miješanje u unutrašnje poslove drugih zemalja i da se na taj način stiču određene pozicije u globalnom odnosu svjetskih snaga. O tome sam govorio u odgovoru na Vaše prvo pitanje. »Otvore­na granica« u tom smislu svakako otežava našu borbu protiv takvih akcija iz inostranstva. Ali ocijenili smo da je naše soci­jalističko samoupravno društvo, iako mlado, sposobno da izdrži takav pritisak i da ga otvorena granica, štaviše, čini ot­pornijim. Praksa je takvu ocjenu potvrdila.

No, to ne govorim zbog Jugoslavije, već kao uvod u od­govor na drugi dio Vašeg pitanja. Da, mi smo načelno veoma odlučni u nastojanju da evropske zemlje učine to što Vi spo­minjete u svome pitanju i mnogo više od toga. Naša sopstvena politika je, prema tome,, samo odraz tog našeg načelnog stava. Međutim, mi moramo ipak ukazivati i na drugu stranu medalje, to jest na onu o kojoj sam malo prije govorio. Sva­kako je anahronizam da u Evropi danas još postoje tako zat­vorene granice. Nezavisno od toga kakvim se društveno-istorijskim ili drugim okolnostima opravdava, odnosno objašnja­va njihovo postojanje, činjenica je da je to istovremeno odraz jednog tihog ali globalnog rata koji se vodi iza detanta i svih legalnih međunarodnih odnosa, rata koji vode sve moguće obavještajne i druge slične službe i koji postaje jedan od najkrupnijih problema savremenog svijeta. Zato se i ne može pitanje ukidanja zatvorenih granica kao međusobne obaveze evropskih naroda postavljati drukčije nego u zavisnosti od problema miješanja u unutrašnje stvari drugih zemalja, pri čemu riječ »miješanje« vrlo blago izražava ono što se stvarno dešava. Stoga mislim da među one »realne garantije«, o koji­ma sam govorio u odgovoru na Vaše prvo pitanje, spada sva­kako i obezbjeđenje evropskih naroda od takvog miješanja. Ako to ne postignemo, odnosno dok to ne postignemo, svaka­ko treba računati s time da će pojedine zemlje u tom pogledu biti više ili manje restriktivne.

DVA »AKO« 

PITANJE: – Kako gledate na budućnost Ev­rope u toku posljednje četvrtine ovog vijeka?

ODGOVOR: – Ne mogu odgovoriti na Vaše pitanje bez dva »ako«. Prvo, ako Evropa bude oživotvorila »duh Helsinkija« izgrađivanjem realnih garantija za miroljubivu koegzistenciju evropskih naroda, ona će sebi obezbijediti mir, a time će i spasiti čovječanstvo od trećeg svjetskog rata.

Drugo, ako Evropa bude uspostavila mostove demokratije i ravnopravnosti sa nerazvijenim dijelovima svijeta, sa takozvanim »trećim svijetom«, za zajedničko rješavanje pro­turječnosti i problema koji izviru iz strukture savremene svjetske privrede, a posebno jaza između razvijenih i nerazvi­jenih zemalja – čak i po cijenu privremenog žrtvovanja određenih trenutnih materijalnih, odnosno potrošačkih inte­resa – ona će biti jedan od glavnih izvora svjetskog, a i svog sopstvenog materijalnog i društvenog progresa.

Ja se nadam da će Evropa to da postigne, tim prije što je to u izvjesnom smislu objektivni uslov sopstvenog, tj. ev­ropskog razvoja. Ali, pri tome nikako ne potcjenjujem snagu onih objektivnih i subjektivnih faktora u Evropi i van nje koji djeluju i koji će još dugo djelovati u suprotnom pravcu. Upravo zato će rezultati u najvećoj mjeri zavisiti od subjek­tivne sposobnosti vodećih političkih snaga u Evropi da nađu zajednički jezik za zajedničke probleme, a da probleme dru­štvenog i političkog sistema prepuste unutrašnjim društve­nim, klasnim, ideološkim i političkim snagama svake zemlje, bez miješanja spolja. Ako one to ne budu postigle, onda su recidivi hladnog rata, sa svim opasnostima za čovječanstvo koji iz tog proizlaze, još uvijek mogući.

PITANJE: – Ali, da Ii Vi vidite Evropu u bu­dućnosti kao 33 države koje usko sarađuju ili vjerujete da će i dalje postojati sadašnje grupisanje na »devetoricu« (Evropska ekonomska zajed­nica), neutralne i socijalističke države?

ODGOVOR: – Vjerujem da će Evropa budućnosti biti zajednica slobodnih naroda koja će izražavati visoki i sve viši stepen humanističke integracije, u kojoj će međusobna saradnja na multilateralnom nivou dobijati sve veći značaj i u ko­joj će državne granice izgubiti značaj barijera među narodi­ma i ljudima koji sada imaju.

Ali to je budućnost, koja neće doći sama od sebe. Zato je u ovom momentu najvažnije da ljudi koji gledaju na bu­dućnost Evrope na takav način, budu načisto koji putevi vode toj budućnosti i da ih grade svojom svakodnevnom aktivno­šću u Evropi kakva je danas. U stvari, svaki korak dalje na tom putu zavisi od mijenjanja čitavog niza istorijskih uslova koji dijelom zavise od samih Evropljana i razvoja njihovog društva, a dijelom od razvoja savremenog svijeta uopšte. Drugim riječima, Evropa sama ne može da se mijenja ako se ne mijenja čitav svijet.

Put do takve Evrope budućnosti pretpostavlja ne samo oživotvorenje »duha Helsinkija« i uspostavljanja mostova demokratije i ravnopravnosti sa nerazvijenim dijelovima svi­jeta, već i dalje preobražavanje društvenih i političkih odnosa unutar svake evropske zemlje, kao i u njenom međunarod­nom položaju.

Mislim na takav razvoj tih odnosa koji će ublažavati i uklanjati suprotnosti kakve nastaju u konfliktu društvenih si­stema, kao i među narodima koji nisu ravnopravni u među­sobnim odnosima. Za takav razvoj danas je od presudnog značaja, prije svega, stepen spremnosti evropskih naroda da učvršćuju miroljubivu koegzistenciju i aktivnu međusobnu saradnju i da se praktičnim rješenjima zalažu za ublažavanje i postepeno ukidanje protivrječnih procesa ekonomskog raz­voja na »sjeveru« i na »jugu« svijeta, kao i svih oblika eko­nomskog i političkog potčinjavanja naroda, to jest svih oblika imperijalizma, hegemonizma i sličnih pojava. Sve što je do sada u tom pravcu učinjeno predstavlja samo početne korake ka stvaranju jedinstvene i na drugim osnovama, da tako ka­žem, »organizovane« Evrope, koja bi kao takva bila značajan faktor opšte saradnje i povjerenja među nezavisnim i ravno­pravnim narodima svijeta. Međutim, iako nisam pesimist, ne potcjenjujem snagu objektivnih i subjektivnih činilaca u Ev­ropi i van nje, koji imaju svoju viziju blokovski »sređene« Evrope. U tom smislu su sadašnje grupacije o kojima Vi govorite, ili slične podjele koje postoje, ne samo stvarnost nego, na žalost, i dogledna budućnost Evrope.

TENDENCIJA BLOKOVSKOG ZATVARANJA

Tako, na primjer, u izvjesnom smislu, u posljednje vri­jeme obnavlja se tendencija blokovskog zatvaranja ne samo u vojne saveze nego i u centralizovane političke i ekonomske sisteme. Posebno zabrinjavaju mogućnosti »legalizacije« pra­va na miješanje u unutrašnje stvari pojedinih zemalja u ime nekih viših ciljeva i zaštite blokovskog poretka i kohezije blo­kova. Unutrašnje promjene u pojedinim zemljama se shvataju kao izazov ili prijetnja unutar blokovskoj, pa čak i međublokovskoj ravnoteži, a ne kao suvereno pravo svakog naro­da, kao bitan element bezbjednosti i saradnje u Evropi i kao uslov buduće evropske zajednice slobodnih i ravnopravnih naroda.

Ali, ma koliko proces prevazilaženja blokovske i druge podjele bio dug i mukotrpan posao, vjerujem u nezadrživost tog procesa, kao i u mijenjanje zastarjelog ekonomskog i po­litičkog poretka u svijetu uopšte. Evropa nije niti može biti izolovana od opšteg procesa emancipacije u svijetu. Zato se prije svega sami evropski narodi moraju boriti protiv ostata­ka vremena i odnosa kada je Evropa bila matica blokova, ko­lijevka svjetskih ratova i metropola kolonijalističkih i sličnih sistema.

I ovom prilikom bih podsjetio da je drugi svjetski rat položio temelje sadašnjeg stanja u Evropi, uključujući i blo­kovsku podjelu, ali je ujedno donio krupne pozitivne prom­jene u Evropi i čitavom svijetu. Talas ekonomske i političke emancipacije naroda, koji je u proteklih tridesetak godina po­primio karakter prave antiimperijalističke svjetske revolucije kojom je čovječanstvo zakoračilo u novo doba svoje istorije, imao je svoj korijen i u takvom karakteru drugog svjetskog rata. Narodi antifašistički ujedinjene Evrope, kao i drugih bivših kolonijalnih zemalja, pokazali su da ne žele da budu pasivan objekt nekih novih svjetskih preraspodjela, velikodr žavnih imperija i blokova, nego suvereni gospodari svoje sud­bine. Najnoviji društveni procesi u Evropi pokazuju, takođe, da je naš kontinent aktivan dio opštih težnji naroda za demo­kratizaciju međunarodnih odnosa i društveni progres uopšte.

U ČEMU JE BUDUĆNOST EVROPE?

Zato budućnost Evrope nije u njenom zatvaranju u kontinent blokovske podijeljenosti, u okoštavanju njene blokovske ili neoblokovske strukture, nego u najširem otvaranju prema sebi i prema svijetu zemalja u razvoju, ali na novim osnovama. Kad kažem na novim osnovama, onda ne mislim na formalne koncepte i akta o bezbjednosti, miru i saradnji, već na stvarne promjene u odnosima među državama i naro­dima, kako u Evropi tako i u svijetu uopšte. Pri tome bih že­lio da naglasim da su neophodne suštinske promjene u odno­sima među državama sa različitim društvenim sistemima mo­guće samo na bazi ravnopravnosti i suverenog prava svakog naroda da bira svoj način života kako mu najbolje odgovara. Niko sa strane nema pravo da »usrećuje« druge narode.

Jugoslavija kao evropska, socijalistička i nesvrstana zemlja sa posebnim interesom se bori za političko otvaranje Evrope, zapadne i istočne, prema nesvrstanim zemljama i za njeno ekonomsko otvaranje prema zemljama u razvoju. Uv­jeren sam da bez priznavanja pokreta nesvrstanih zemalja kao jednog od odlučujućih faktora svjetskog »detanta«, bez napuštanja politike konfrontacije sa tim pokretom ili njego­vog potčinjavanja blokovskim interesima, bez prevazilaženja jaza između razvijenih i zemalja u razvoju, kao i bez suštins­kog mijenjanja ekonomskog poretka koji se rodio u epohi nacionalističkog hegemonizma, imperijalizma i kolonijaliz­ma i uvođenja novog sistema međunarodnih ekonomskih od­nosa, nema stabilnosti ni progresa u svijetu, pa ni u Evropi. Ubijeđen sam da će narodi Evrope, prevazilazeći postepeno sopstvene potrebe, napuštajući prevaziđene koncepte i doktri­ne, kako u međuevropskim tako i u odnosima sa ostalim svi­jetom, stvoriti bitno nove pretpostavke svoje ujedinjenosti, stabilnosti i mira u okviru evropskog kontinenta, a time istov­remeno uspostaviti i nove mostove saradnje i humanističke integracije sa ostalim svijetom.

DIO EVROPSKE STVARNOSTI

PITANJE: – Jugoslavija će 1977. godine biti domaćin Druge konferencije o evropskoj bezb­jednosti i saradnji. Kakva su Vaša očekivanja od ove evropske konklave? Šta, po Vašem mišljenju, svaka zemlja – učesnica treba da učini da bi se adekvatno pripremila za ovaj sastanak?

ODGOVOR: – Nadam se da će se odvijanje procesa popuštanja i evropske saradnje, čemu je Helsinki dao snažan podsticaj, nastaviti i da će Beogradska konferencija biti još jedan doprinos tom procesu. Naravno, uspjeh zavisi od spremnosti i snage svih učesnika da tome procesu i dalje daju odgovarajuću podršku, u duhu uzajamnog razumijevanja i uvažavanja interesa svih i svake evropske zemlje.

Završni dokument iz Helsinkija je danas dio evropske stvarnosti, prema kojem Evropa treba da živi i postupno us­kladi svoje odnose, što – imajući u vidu postojeće evropske, a i svjetske podjele i realnosti – predstavlja vrlo složen i du­goročan proces.

Stoga će biti svakako prvi zadatak Beogradske konfe­rencije da potvrdi neophodnost svestranih i konstruktivnih napora svih zemalja Evrope za dosljedno sprovođenje donijetih odluka. Jer, saradnja i bezbjednost evropskih država su međusobno uslovljeni kao dijelovi jednog opšteg procesa po­puštanja, kao jedine alternative politici sa pozicija snaga i rata, bilo u vidu svjetskog rata ili u vidu neprekinutog lanca lokalnih ratova i drugih vidova nasilnog mijenjanja odnosa moći u svijetu putem miješanja u unutrašnje prilike pojedi­nih zemalja.

Naravno, Beogradska konferencija bi – imajući pred očima sadašnje evropske realnosti – promašila svoj cilj ako bi se pretvorila u polemiku oko toga koliko se ko pridržavao odluka Konferencije u Helsinkiju. O tome bi se, doduše, mo­glo reći prilično mnogo neprijatnih istina, ali ne vidim čemu bi takve polemike vodile, sem produbljivanju međusobnog nepovjerenja. Zato mi se čini da je najvažnije to da učesnici još jednom potvrde svoju spremnost da svojim praktičnim postupcima doprinose ostvarivanju postavljenih ciljeva. Uto­liko prije što su neki efekti Konferencije u Helsinkiju, ipak, već prisutni u evropskoj praksi, a treba očekivati da će ih biti još više.

Upravo zato, po mom mišljenju, Beogradska konferen­cija ima i svoj drugi zadatak, to jest da učini maksimalni na­por u smislu ukazivanja na konkretne nužnosti i mogućnosti za dalju praktičnu primjenu odluka Konferencije u Helsinki­ju. A u tom pogledu se nalazimo pred jednim širokim spek­trom problema – od stanja tekuće ekonomske, kulturne, po­litičke i druge saradnje, do stanja u oblasti međusobnih odno­sa evropskih zemalja i njihove nezavisnosti i suvereniteta i razoružanja. Neću ulaziti u konkretnu analizu tih problema, ali je očigledno da Beogradska konferencija može biti uspješ­na samo ako konstruktivno doprinese stvaranju povoljnijih uslova za rješavanje bar nekih od tih problema i ako time po­jača međusobno povjerenje evropskih naroda.

Stoga bi trebalo očekivati da pristup i angažovanje po­jedinih evropskih zemalja u rješavanju svih tih problema neće biti uslovljeni toliko logikom održavanja blokovske po­djele Evrope, koliko zajedničkom težnjom da se stvore uslovi za savlađivanje te podjele.

SUMIRANJE REZULTATA U BEOGRADU

Naravno, svjestan sam da su blokovi jedna realnost istorijske epohe u kojoj živimo i njihovo ukidanje nije samo stvar subjektivnog »htjeti«. U stvari, blokovi su više posljedi­ca stanja, odnosno strukture društvenih i međunarodnih od­nosa, nego uzrok takvog stanja. Zato jednostavnim raspušta- njem vojno-političke organizacije blokova ne bi nestale svjetske suprotnosti, niti sukobi koji iz tih suprotnosti izviru. Iza tih suprotnosti, naime, stoje društvene snage na oba pola, bez obzira da li su organizovane u blok ili ne. Razrješavanje blokovskih suprotnosti i nastajanje svijeta bez blokova mo­guće je, dakle, samo u jednom istorijskom procesu u kojem će se mijenjati svijet kao cjelovit sistem ekonomskih i politič­kih odnosa među narodima. Drugim riječima, neće se svijet izmijeniti raspuštanjem blokova, već će blokovi nestati mije­njanjem svijeta.

Pa ipak, svijet se mijenja, i zato mora da slabi i snaga uticaja blokovskog sistema na međunarodne odnose. A od na­roda, od ljudi, zavisi da li će se taj proces odvijati brže ili spo­rije. Osnovno u tome jeste da se ne možemo i ne smijemo mi­riti sa shvatanjima prema kojima je globalna podjela svijeta jedina i neminovna perspektiva budućnosti. I upravo u tome je suština i istorijski značaj politike i akcije pokreta nesvrsta­nih zemalja i njihovog odnosa prema blokovima. To je os­novni razlog što su se nesvrstane zemlje, iako zahtjev za ne­posredno formalno raspuštan je blokova nisu ocjenjivale kao realnu mogućnost, ipak odlučno suprotstavljale i suprotstav­ljaju se pritiscima da budu potčinjene blokovima i dalje insi­stiraju na zahtjevu da svjetske probleme ravnopravno rješa­vaju svi narodi svijeta u uslovima miroljubive koegzistencije, nenametanja društvenog i političkog sistema i nemiješanja u unutrašnje poslove drugih naroda, priznajući svim narodima ne samo pravo na samoopredjeljenje nego i pravo na demo­kratsku ravnopravnost u svim međunarodnim odnosima.

Istorijska kretanja ka tom cilju su istovremeno jedini realni put prevazilaženja sistema blokovske podjele svijeta i zavisnosti mira u svijetu od ravnoteže moći blokova. A sve to se još posebno odnosi na Evropu, gdje su blokovi nastali, gdje imaju najdublje korijene i najveću snagu i gdje prije svega treba stvoriti uslove u kojima će postepeno slabiti uticaj blo­kova na sistem međunarodnih političkih, ekonomskih i dru­gih odnosa.

U svjetlu svega izloženog vidim i zadatke svake pojedi­ne zemlje, učesnice Beogradske konferencije. Njihovu ulogu treba posmatrati u kontekstu potvrde i učvršćivanja onog što

je postignuto od Helsinkija do danas, a istovremeno i nastav­ljanja i produbljivanja procesa kome je završni dokument u Helsinkiju dao osnovu za podsticaj i to u pravcu kolektivne bezbjednosti u Evropi, koja se neće zasnivati na borbi za rav­notežu moći blokova, nego na priznanju neprikosnovenosti nezavisnosti i ravnopravnosti svih naroda i na kolektivnoj zaštiti takvog njihovog položaja od svakog miješanja spolja. Nakon dvije godine iskustva u ostvarivanju dogovora iz Hel­sinkija, Konferencija u Beogradu predstavljaće značajan fo­rum za sumiranje rezultata i biće od velike koristi kako u po­gledu jasnijeg određivanja pravca daljeg kretanja i precizira- nja neposrednih zadataka – što u Helsinkiju, ili do sada, nije bilo moguće – tako i u pogledu pokretanja inicijativa za raz­matranje i rješavanje izvjesnog broja konkretnih pitanja iz pojedinih oblasti odnosa među evropskim zemljama i u svije­tu uopšte.

————————————————————————————————————————————————

Iz knjige –   TITO: Nesvrstanost – izraz interesa cijelog čovječanstva; KARDELJ: Razvoj socijalizma kroz najrazličitije oblike –  Itervjui i izjave Josipa Broza Tita i Edvarda Kardelja’, NIŠRO “Oslobođenje”, Sarajevo, 1977.