Španija uklanja amnestiju za zločine iz Frankove ere

Foto: EPA

Dvije stranke koje čine koalicionu vladu u Španiji, Socijalistička partija (PSOE) i mlađi partner Unidas Podemos, podnijele su amandman na nacrt Zakona o demokratskom sjećanju koji nastoji da osigura da zločini počinjeni tokom režima bivšeg diktatora Fransiska Franka (Francisco Franco) ne ostanu nekažnjeni, pišu svjetski mediji.

Vladajući socijalisti premijera Pedra Sančeza (Sanchez) i ljevičarski savez Podemos potpisali su sporazum o nekoliko amandmana na Zakon o demokratskom sjećanju, koji bi omogućio sudovima da istražuju zločine koji su se dogodili tokom 36-godišnje vladavine generala Fransiska Franka, koja je okončana 1975.

Do sada su, dodaje Tajms, zločini povezani s tim periodom — uključujući progone, mučenje i ubistva više od 100.000 ljudi u takozvanom bijelom teroru tokom i nakon građanskog rata — bili imuni od krivičnog gonjenja prema Zakonu o amnestiji usvojenom 1977. godine.

Izmjenama se kaže da svi zakoni moraju biti u skladu s međunarodnim pravom, što znači da se amnestija ne primjenjuje za “ratne zločine, zločine protiv čovječnosti, genocid i torturu”.

Procesuiranje najvećeg broja zločina može biti teško jer su, ukazuje londonski list, mnogi počinioci mrtvi dok su streljački odredi, prisilni rad i koncentracioni logori postepeno ugašeni sredinom 1960-ih. Ali, prema riječima madridskog istoričara Alehandra Kuiroge (Alejandro Quiroga), mučenja je bilo sve do 1975. godine i neki od optuženih bi ipak mogli ići na suđenje.

Put za istrage o zločinima

Ako bude usvojen s amandmanima, prijedlog Zakona o demokratskom sjećanju, osmišljen da se bavi Frankovim naslijeđem i finansira ekshumaciju hiljada žrtava sahranjenih u masovnim grobnicama, otvorio bi put tužiocima da istraže ratne zločine, genocid i mučenje počinjene tokom Frankove diktature, napisao je Rojters (Reuters) dodajući da su amandmani u skupštinskoj proceduri.

Više od pola miliona ljudi je poginulo tokom građanskog rata 1936-39., a procenjuje se da je kasnije, tokom represije Frankove vlade, ubijeno oko 150.000 ljudi.

Iako je usvajanjem Zakona o amnestiji donesenog 1977. u okviru sporazuma poznatog kao “Pakt zaborava” Španija nastojala da olakša tranziciju ka demokratiji nakon Frankove smrti, to je spriječilo zemlju da se pozabavi svojom mračnom prošlošću.

Uprkos Paktu zaborava, ističe Rojters, Španija je bila pionir u upotrebi koncepta da su zločini poput genocida i mučenja toliko ozbiljni da se mogu krivično goniti preko granica, što je na kraju ohrabrilo druge zemlje kao što su Argentina ili Čile da istraže svoje zločine.

Bivši sudija Višeg suda Baltasar Garzon pokušao je 2008. da istraži više od 110.000 nestanaka iz Frankove ere, ali su se njegovi napori završili tako što je bio optužen da je prekoračio svoj mandat istražnog sudije. Na kraju je oslobođen 2018.

Reparativni efekat za porodice žrtava

Usvajanje Zakona o demokratskom sjećanju bilo je ključno obećanje španske administracije lijevog centra, ali se pokazalo da je dobivanje odobrenja u parlamentu teže nego što se očekivalo, napisao je madridski Pais (El Pais) navodeći kako koalicionoj vladi nedostaje radna većina u donjem domu španskog parlamenta te će morati da traži podršku drugih stranaka.

Vlada će sada morati da pregovara s katalonskom republikanskom ljevicom ERC-om, kao i s baskijskom nacionalističkom partijom (PNV) u pokušaju da ih uključi u amandman koji je, ističe madridski list, podnesen tri dana prije 20. novembra, dana kada je Franko umro 1975. godine. ERC, koja je podržala administraciju premijera Sančeza u brojnim pitanjima, pozivala je da se ključni aspekti Zakona o amnestiji ponište kao uslov za podršku Zakona o demokratskom sjećanju.

Izvori iz Podemosa navode da ne bi bilo razumno poništiti Zakon o amnestiji, na šta ERC poziva, između ostalog i zbog toga što je zakon bio veliko dostignuće za demokrate u to vrijeme. Izvori iz stranke ERC u Kongresu, međutim, i dalje kažu da predložene promjene ne idu dovoljno daleko, iako priznaju da su spremni da pregovaraju.

Socijalisti i Podemos podnijeli su oko 30 amandmana na Zakon o demokratskom sjećanju, uključujući promjenu imena Doline palih – kontroverznog mjesta, koje je Franko izgradio navodno kao mjesto pomirenja poslije Španskog građanskog rata. Ali, ističe Pais, to je također postalo i počivalište diktatora i kao moćan simbol za krajnju desnicu, sve do njegove ekshumacije u oktobru 2019.

Amandmani također uključuju zabranu izlaganja portreta ili drugih umjetničkih prikaza ličnosti povezanih s represijom iz Frankovog doba na javnim površinama i povlačenje počasnih odličja dodijeljenih u okviru državnih bezbjednosnih snaga. Biće povučene i plemićke titule dodijeljene 33 ličnosti iz Frankovog režima.

Političari koji su učestvovali u podnošenju amandmana kažu da su svjesni da s obzirom na protok vremena neće biti većih konkretnih pravnih posljedica jer je većina odgovornih umrla, ali da će biti prilike da se utvrdi sudska istina što može imati reparativni i moralni efekat za porodice žrtava.