Kako su naselja najvećih bh. gradova dobila imena: Vatikan usred Mostara, Mejtaš nazvan po kamenu mrtvaca

I Sarajevo i Banja Luka i Mostar i Tuzla i Bijeljina imaju naselja koja su itekako poznata pa su ušla i u usmena i umjetnička predanja. Svi znaju za Selimovićevog berbera Saliha s Alifakovca ili za boksersku legendu s Mejdana Marijana Beneša. Ali, kako su naselja najvećih bh. gradova dobivala imena?

Irac, Džafer…

Najstariji dijelovi Sarajeva su naselja Vratnik, Bistrik, Hrid, Kovači, Alifakovac. Historičari kažu da sve ima svoju priču i ništa nije slučajno napravljeno. Naprimjer, Mejtaš je nazvan po kamenu mrtvaca. Navodi se kako je žena Dudi-bula izdvojila novac za gradnju mesdžida na Mejtašu između 1528. i 1540. godine. U haremu uz džamiju su se ukopavali mrtvi. Prije ukopavanja tabut se položi na pravougaoni kamen okrenut prema kibli i klanja se dženaza. Taj kamen se zvao „mejtaš“ ili „kamen mrtvaca“ i po njemu je cijelo naselje dobilo ime.

Naselja u Tuzli dobivala su imena po određenim historijskim ličnostima ili događajima. Tako je naselje Irac, koje se nalazi u zapadnom dijelu grada, dobilo ime po narodnom heroju Ivanu Markoviću Ircu. Mnoge mahale i naselja su dobili svoje nazive po toponimima. Uzvišenje Ilinčica je dobilo ime po običaju Tuzlaka da za Ilindan idu na to brdo i obavljaju vjerski obred. Naselje Mosnik nazvano je po nekadašnjim mostićima preko potoka, a Tušanj po potoku koji je tekao kroz to naselje, u kojem je živio i velikan Meša Selimović.

Naselje Kreka je dobila također ime po potoku i žabama kreketušama koje su ga nastanjivale. Džafer mahala je dobila ime po glasniku Džaferu, Pecara je mjesto gdje se nekada pekla rakija, Kazan mahala po mjestu gdje su se nekada dijelili obroci ugroženom stanovništvu.

Mostar je dobio ime po „mostarima“, čuvarima mosta. Dijelovi grada nazivani su po vakifima, bajraktarima, prezimenima starih mostarskih porodica, a tu su i imena koja su proistekla iz naroda.

Mostarski novinar i publicista Zlatko Serdarević kaže da je najstarija mahala u Mostaru Sinan-pašina, koja se nalazi na lijevoj obali Neretve, podno čuvene pijace Tepe, a koja je dobila ime po vakifu sandžak-begu Sinanu. On je 1474. godine na toj lokaciji sagradio Atik ili Staru džamiju oko koje je formirana mahala.

– Naselja koja se pružaju padinom brda Hum dobila su naziv po tom brdu. Donja mahala se proteže od juga grada sve do naselja koje se zove Šemovac. Ono je poznato pod nazivom Predhum, na koji se nadovezuju naselja Zahum i Podhum, sve do Balinovca. Na starom objektu kod Lučkog mosta još postoji kućna numera na kojoj stoji naziv Predhum – navodi Serdarević.

Nepostojeće društvo uglednih Mostaraca

– Mostarci ne bi bili ono što jesu – poznate liske, uvijek spremne da pokažu visprenost i upute žaoku, ali bez zle namjere. Tako su naselje koje se nalazi između dva kraka rijeke Radobolje nazvali – DUM. To je skraćenica za nepostojeće društvo uglednih Mostaraca. Naime, prostrane društvene stanove u tom naselju su uglavnom dobili politički rukovodioci i direktori. I danas je odomaćen isti naziv za to stambeno naselje, bez obzira što je u njemu promijenjena struktura stanara. DUM je potvrda jednog vremena, ali i smisla Mostaraca da na originalan način razotkriju društvene devijacije – navodi Serdarević.

Paskulina ciglana 

Banjalučko naselje Borik izgrađeno je nakon zemljotresa i naziv nosi po borovima koje su na tom području posadili Austrijanci. Prema informacijama koje je skupljao publicista Slavko Podgorelac, Karanovac je dobio ime po imanjima posjednika Karana. Ovo naselje je opisao čak i njemački putopisac Hajnrih Rener na početku 20. stoljeća.

Područje s barakama između Vidovdanske i ulice Jovana Dučića Banjalučani godinama zovu „Paskulina ciglana“, a prema riječima historičara Zorana Pejašinovića, naziv potječe od prezimena porodica Paskolo. Oni su bili bogati italijanski industrijalci, a na tom mjestu su u 19. stoljeću imali ciglanu.

Prepoznatljive zgrade: „Momo i Uzeir”, „Nikad joj kraja”, „Papagajka”, „Karingtonka”, „Sisara“, „Milka“, „Bejrut“, „Titanik”, „Pentagon“…

Nemaju samo naselja prepoznatljive nazive, već i zgrade. Marindvor je zgrada u Sarajevu i nalazi se u naselju koje nosi isto ime. Nacionalni je spomenik Bosne i Hercegovine, a nalazi se između četiri ulice i to Maršala Tita, Kralja Tvrtka, ulice Augusta Brauna i Doline. Zgradu je izgradio austrijski poduzetnik August Braun, a nazvao ju je po svojoj supruzi Mariji.
Stanovnici većine sarajevskih naselja svojim su zgradama voljeli davati nadimke. Mladi su se često nalazili „Kod Ejuba“ ili „kod Mesinga“, a to su nadimci zgrada na Trgu heroja. Neki od nadimaka su toliko zaživjeli da ih danas ne znamo nikako drukčije nego kao „Šibicu“ ili „Papagajku“.

Zgrada „Šibica“ nalazi se u Ložioničkoj ulici, a ovaj nadimak je dobila jer njen izgled podsjeća na kutiju šibica, dok se „Papagajka“ nalazi kod Ćumurija mosta, obojena u zeleno i žuto, pa je njeno šarenilo podsjećalo na papagaja.

Među poznatijim nadimcima zgrada su i „Momo i Uzeir” (danas UNITIC, neboderi u sarajevskoj općini Centar), „Karingtonka” (crvena zgrada kod bivšeg kina „Sutjeska“, nadimak je dobila osamdesetih godina kada je bila aktuelna serija „Dinastija”), zgrada „Viza za budućnost” (u kojoj je snimljena istoimena TV serija), „Stometarka” (na Čengić-Vili, a ima i nadimak „Nikad joj kraja“), „Kifla” (na Dolac-Malti)…

Od novijih naziva zgrada u Tuzli uvriježeni su „Sisare“ na Slatini, po izgledu balkona, „Cipelići” po šarenilu fasade, a možda i po istoimenom crtanom filmu iz devedesetih godina prošlog stoljeća, „Jupiter” ili „Crveni 7” po istoimenoj prodavnici iz prošlog stoljeća koja je zatvorena, ali čije ime i danas živi među Tuzlacima.

Mostarska zgrada „Milka“ dobila je ime po boji fasade koja podsjeća na boju omota poznate čokolade, dok je velika zgrada „Bejrut“ kod Autobuske stanice dobila ime po izgledu koji asocira na arhitekturu Libana.

Zgrada „Spajalica“ na Rondou je dobila naziv po tome što je cijeli veliki stambeno poslovni kompleks povezan jednom lamelom kao spajalicom između njih, a zgrada „Papagajka“ po istoimenom ugostiteljskom objektu koji se nalazio u njenom prizemlju.

– Kada je arhitekta Hasan Ćemalović projektirao stambeno-poslovni objekt u Splitskoj ulici, prekoputa hotela „Ero“, nije očekivao da će je Mostarci nazvati „Ledara“ jer se nalazi u objektu u kojem je nekad bilo skladište Sarajevske pivare i ledara. Tri nebodera na Aveniji građani su nazvali Zvjezdare. Pogledaju li se objekti iz ptičije perspektive, uočit će se da su tlocrti sve tri zgrade u obliku trokrake zvijezde – navodi Serdarević.

U banjalučkom naselju Borik dominantna je zgrada „Titanik“, koja je sagrađena 1970. godine i sa svojih dvjestotinjak metara najduža je zgrada u gradu, a u njoj ima oko 80 stanova.

Jedna od najljepših zgrada u gradu na Vrbasu je „Pentagon“. Ova stambena zgrada ime duguje neobičnoj petougaonoj formi, a stanovi u njoj svojevremeno su bili namijenjeni isključivo vojnim licima. „Crvene zgrade“, koje su izgrađene 1980. godine na mjestu radničkih stambenih zgrada, krase naselje Rosulje. „Šampite“, kompleks bijelih zgrada sa smeđim krovovima koje su izgrađene 1980. godine u ulici Đure Đakovića, smještene su u naselju Kočićev vijenac.