TRAGEDIJA SA DUŠANOVCA

Povezani članci

• Premijera u NPS: Slobodan Unkovski postavlja Eshilovu “Orestiju”
• ČUDOTVORAC
• Ševko Kadrić: BAJRO PODVORNIK
• RAT U MUZEJU
• Ili ti ga Parada pijanstva i puno političkog kiča, onako po mostarski
• Književna tribina “Kad intelektualci utihnu…što nam slijedi?”

Dragoslav Mihailović Kad su cvetale tikve, režija Boban Skerlić, Beogradsko dramsko pozorište, Beograd

Piše: Gradimir Gojer

Klasik srpske književnosti Dragoslav Mihailović (Frede laku noć, Kad su cvetale tikve, Petrijin venac, Čizmaši, Uhvati zvezdu padalicu, Uvođenje u posao, Vijetnamci, Lov na stanice, Gori Morava, Goli otok 1-3, Odlomci o zlotvorima, Zlotvori, Kratka istorija satiranja, Jalova jesen, Crveno i plavo, Treće proleće, Vreme i povratak, Majstorsko pismo, Preživljavanje, Skupljač, Goli otok 4-5) dramom Kad su cvetale tikve uzburkao je kulturnu, ali ponad svega političku javnost nekih davnih godina. Od 1950. do 1952. zbog svojih stavova ovaj je pisac boravio u zatvorima u Ćupriji, Kragujevcu i Beogradu, ali najznačajniji dio njegovog stradanja pripada golootočkim mukama… Zvanično je rehabilitiran 2006.

Ovaj redovni član SANU preveden je na albanski, bjeloruski, bugarski, grčki, danski, engleski, litvanski, mađarski, makedonski, njemački, ruski, poljski, slovački, slovenački, francuski, češki, švedski i portugalski jezik.

Ono što je zamjetno i prije gledanja predstave Beogradskog dramskog pozorišta nametnulo mi se nakon čitanja romana, a potom drame Kad su cvetale tikve… U njima ne postoji niti jedan element koji bi davao za pravo tadašnjim vlastima u Jugoslaviji da izvrše progon ovoga pisca. Njegova svjedočanstvena proza toliko je benigna u odnosu na progone, prije svega ljudskog mišljenja, pa tek onda određenih aktova, da je pogotovo iz današnje prespektive, tragikomično uopće razmišljati o progonima velikog dijela nevinih ljudi iz neuvjerljivih ideologijskih razloga. Bez obzira na tu činjenicu prvobitna postavka ovog vrijednog dramskog teksta u Jugoslovenskom dramskom pozorištu (režirao je Bora Drašković!) skinuta je s repertoara grubom partijsko-cenzorskom logikom poslije prvih izvođenja!?! Kao da je Beogradsko dramsko pozorište odlučilo početi vraćati nekadašnju slavu teatra sa Crvenog krsta upravo postavkom ove drame!

Režiser Boban Skerlić okupio je brojan glumački ansambl u kojem je napravljen izuzetno sretan spoj beogradskih glumaca različitih generacija; može se sigurno tvrditi – svih potpuno pristalih likovima koje u predstavi režisera Skrelića tumače! Skerlić je predstavu postavio kao da režira praizvedbu Mihailovićevog teksta!?! Režirao je od korice do korice? Njegova postavka s toga, bez obzira na kvalitete, redateljska rešanja i glumačku ekspresiju ipak boluje od onoga što je imanentno mlađim redateljima: predstava mu robuje scenskoj raspričanosti, jer je evidentno Skreliću u pojedinim trenucima usfalilo makaza, odnosno temeljitog dramaturškog štriha. Zanimljivo je da redatelji Skerlićeve generacije u principu imaju u svojim projektima dramaturge po projektu. Skerlić je odstupio od tog pravila i ono što se da isčitati iz programske knjižice BDP u njegovoj predstavi nije postojao dramaturg!?! Taj teatarski intelektualac, odnosno dežurno redateljsko oko, korektor redateljske raspričanosti zasigurno bi doprinio većem kvalitetu ovog scenskog ostvarenja.

Skerlićeva režija polazi od ogoljene pozornice na kojoj se pojavljuju tek najfunkcionalniji dijelovi krajnje realističnog dekora (scenograf Kiril Spasevski) obučeni u kostime realistične pripadajućem vremenu. Glumci brojnog ansambla dobivaju u Skerlićevoj režiji dostatnog prostora da pokažu, svaki ponaosob, sve svoje glumačke moći. Priču nastalu na beogradskom Dušanovcu, u kojoj se smjenjuju opori život i bijeda, i to ona bukvalna poslije Drugog svjetskog rata, sa sukobima besprizornih, žestokih momaka sa Dušanovca, Skrelić vodi sigurnom rukom nastojeći da, prije svega, razrada pojedinih glumačkih karaktera bude što uvjerljivija. Spajajući jednim scenskim lukom ekspresivni narativ Ljube Sretenovića Vrapčeta, kojeg tumači Miloš Bigović i Ljube Sretenovića Vrapčeta mnogo godina kasnije, kojeg bravurozno, ali sa distancom neke potmule tuge, donosi potresno veliki srpski glumac Mihajlo Miša Janketić, Skrelić je napravio dramaturški kroki priče sa brojnim rukavcima, koja u krajnjem ishodu tragičnost potencira kroz dva bitna scneska elementa: lirski, gotovo opominjući ton, ispoljen koliko kroz dijaloške partije, precizno urađene monologe, toliko i kroz glazbeni fon koji je komponirao Zoran Erić.

Miloš Bigović svoga šampiona pravi od povjesnih činjenica kojima je i sam autor Mihailović dao dostatnog materijala, ali u isto doba Bigović demonstrira, gotovo paralelno, jednu potpuno novu glumačku ekspresiju, koju nisam često viđao na našim scenama… Njegove tišine su scenski uvjerljive, a njegovi progovori na pozornici ostavljaju bolan ožiljak na duši svakog gledatelja.

Danica Ristovska i Srđan Dedić kao majka Milinka i otac Andra donijeli su južnoslavensku bol kakvu su majke i očevi diljem Jugoslavije trpili u stravičnim vremenima nevremena.

Ipak, ako treba istaći glumca koji je, za moj ukus, slijedio redatelja u potpunosti, ali i dao autentičnu boju svome liku Stoleta Apaša, onda je to mladi Marko Živić. Precizno donoseći besprizornog silovatelja bez trunke kajanja, Živić je primjer, dominirajući pozorniciom u svakom svom prizoru glumca negativca, kojem su životne prilike i dobrano totalitaristički obojeno vrijeme omogućile širok prostor da sav kal uličnog ponašanja donese u prvi plan. Najbolji primjer protagoniste i antagoniste u suvremenim dramama, i to u antičkom smislu riječi, jeste sukob Ljube Sretenovića i Stoleta Apaša.

Slojevitu kreaciju u svim elementima realističkog glumačkog iskaza donio je Slobodan Boda Ninković kao pukovnik UDBE i predsjednik bokserskog kluba Radnički, u ulozi starog Perišića.
Skicu, ali nešto više od krokija dao je svojom ulogom Dejan Matić igrajući poručnika milicije Rakića. Vrijedna je bila i kreacija Milana Čurčilovića, sva u stišanoj gami kojom je jarko osvijetlio svog kapetana Zorića, šampionovog trenera u vojsci.

Vrijedi spomenuti i kreacije vodnika Zdravka, kojeg je igrao Dragan Petrović, ali ubjedljivosti predstave doprinjeli su i Anja Avač, Danijel Sič, Petar Benčina, Jelena Čvorović, Jelisaveta Orašanin, Andrija Kuzmanović, Ivan Zarić, Savo Radović, Bora Nemić, Lako Nikolić i čitava skupina statista koji su tumačili uloge djevojaka, vojnika, oficira, boksera, udbaša, bolesnika i bolničara.

Najboljim tradicijama Beogradskog dramskog pozorišta, koje je svoju slavu doživljavalo nepostredno nakon Drugog svjetskog rata, pridružuje se, siguran sam u to, i ova predstava. U njoj, nije nevažno kazati, etičko u teatru, etičko ispoljeno na pozornici, daleko značajnije odjekuje u svakom gledatelju, od njene čisto estetske dimenzije.