O duhu zakona – jedan pogled na Moteskjea

Povezani članci

• Edin Grbić: SAN
• DVIJE SLIKE GORČINA
• DOBRI BOŠNJANI
• Filmovi koji propituju, a ne daju jednostavne odgovore
• Marš Besmrtnog puka
• MIŠKINA, ŽIVO SRCE U PEPELU

Daleko od revolucionarnih zbivanja, u tipičnoj atmosferi eklektičkog rada, stvorene su teorije društvenog karaktera Monteskjea i Barnava. Delo Monteskjea značajno je sa gledišta izučavanja posebnih pravnih disciplina, velikim delom kao društveno politički spisi. Erudita i poznavalac evropskih prilika Moteskje se ogledao u više literrarnih oblika , ali je ostao upamćen po svome delu ”O duhu zakona”.
Za nas su bitne sledeće ideje iz tog dela:

1. O SVEOPŠTOJ ZAKONITOSTI PRIRODE. DUH ZAKONA.

Monteskje je video u svim pojavama zakone – u prirodi, društvu, u čoveku… pa i bog je podložan zakonima, po njemu. Znači, Monteskje je branio sveopštu zakonitost prirode.
Iz ove osnovne teze Monteskje izvlači dva različita zaključka po smislu: prvo, prirodni zakoni (u užem smislu) trajni su i delo su najvišeg razuma; drugo, društveni zakoni su promenljivi, nepotpuni i delo su razuma zakonodavca. Detaljno analizirajući društvene zakone Monteskje dolazi do svog cilja – da objacni duh zakona. Duh zakona je, po njemu, nit koja povezuje sve one elemente vezane za društvo, o kojima zakonodavac nužno mora voditi računa. To su: 1. Klimatski uslovi, u širem smislu priroda; 2. Poreklo, prošlost razvoja naroda od religioznog, kulturnog do političkog; 3. Veličina teritorije; 4.oblici vladavina naroda; 5.karakterne crte naroda razvijene i uslovljene klimatskim uslovima. Ovih nekoliko misli, a naročito i nsistiranje na značaju klime, predstavljaju zametke brojnih poznijih teorija o društvu, državi, o pravu, o narodima itd.

2. GEOGRRAFIZAM U TRETIRANJU DRUŠTVENIH POJAVA

Najrasprostranjenije Monteskijeve ideje jesu o uticaju prirode i klimatskogeografskih uslova kao određujućih poluga razvoja društva. U krajnjoj analizi to je geografizam u tretiranju društvenih pojava. Tačno je da Montesije nije pridavao isključivost uticaja geografskim elementima na razvoj društva, ali je jedan od onih pisaca koji je najviše doprineo širenju tako uskog i antinauččnog u krajnjoj liniji pogleda da se država i društvo formiraju i razvijaju na osnovu geografsko klimatskih prirodnih uslova. Speciifičnost i centralna slabost Moteskijevog geografizma jeste lanac njegovih ”objektivnih” beočuga koji se završava vrlo arbitrarnim poslednjim beočugom psihičkog karaktera. Evo Monteskijevog lanca: 1. Društveno političko uređenje u zavisnosti je od geografskih elemenata date zemlje. 2. To su klima i tlo. 3. Klimatski uslovi utiču presudno na psihičku formaciju ljudi, otuda 4. Prema psihičkom formira se celokupnost života jednog društva, države, zemlje.

3. INTELEKTUALNE SPEKULACIJE O ”TERITORIJI”

U ovim idejama takođe je interesantna ideja teritorije (ne toliko ”veličine teritorije”). Ovaj elemenat istican je u mnogim kasnijim teorijama o državi. Monteskijevo povezivanje oblika vladavine za teritoriju nije nikakve naučne vrednosti i predstavlja jalovu intelektualnu spekulaciju. U pogledu samih oblka vladavine Monteskije nije uneo nikakve novine. To je stara podela na despotiju, monarhiju i republiku i arsotokratiju. Neko nijansiranje svodi se na pvezivanje republike sa aristorkaskom vladavinom malog broja i demokratskom – velikog broja naroda.

4. O ODNOSU CRKVE I DRŽAVE

Monteskije je posvetio vliku pažnju u svome ”Duhu zakona” odnosima crkve i države. Crkvu je smatrao štetnom po razvoj društva i države, uprkos nekim kompromisnim tezama da bi kler morao da odigra značajnu ulogu u slučaju despotije. Ali je daljim izlaganjem pokazao popustljivost prema religiji, mada isto tako nalazi oštrije reči za nedolično bogaćenje crkve. Pa opet, utvrđujući specifičnu nepovezanost crkvenih i građanskih zakona zalaže se za ideju separacije crkve od države. Ove njegove ideje dejstvovaće pozitivno i povremeno progresivno, naročito u Francuskoj, sve do realizacije separacije.
Ma kako se pokazivala Monteskijeva doktrina po orginalnosti nekih ideja, zapaža se plitkost i površnost u proučavanju društvenih pojava. Pokušaj da se da njegovim izlaganjima pravni karakter baš govori o nepobitnoj činjenici da je Montiskije brani buržosako društvo i pravni poredak. Tvrdnja Moteskija da zakoni određuju produkcione odnose, da su produkcioni odnosi proivodi zakona i sl. Vodi nas u zabludu ili pseudonaučne zaključke.

Ka Filozofiji