Sjeverin: 24 godine traganja za istinom, pravdom i priznanjem

Povezani članci

• Istražiti umešanost Božidara Delića i Svetozara Andrića u ratne zločine
• Digitalni narativ: Prisilna mobilizacija izbeglica
• Najveća Parada ponosa u srcu homofobnog Balkana
• Slobodan Dukić: Duh i telo-čir
• Filip David: Jesmo li čudovišta?
• Vučić: Sastanak se mogao preskočiti, svi su donijeli odluke

U subotu 22. oktobra navršavaju se 24 godine od otmice i ubistva 16 građana Srbije bošnjačke nacionalnosti iz mesta Sjeverin kod Priboja, koje su izveli pripadnici snaga bosanskih Srba za vreme oružanog sukoba u Bosni i Hercegovini (BiH). Fond za humanitarno pravo (FHP) i Sandžački odbor za zaštitu ljudskih prava i sloboda podsećaju da dugogodišnja potraga porodica za posmrtnim ostacima žrtava još uvek nije okončana i da institucije Srbije uporno odbijaju da svojim ubijenim građanima pruže obeštećenje, podršku i priznanje.

Pripadnici paravojne jedinice „Osvetnici”, koja je delovala pod okriljem Vojske Republike Srpske (VRS), presreli su 22. oktobra 1992. godine, kod mosta na Limu u mestu Mioče (BiH), autobus užičkog preduzeća „Raketa” koji je saobraćao na redovnoj liniji Priboj–Rudo–Priboj. Nakon legitimisanja svih putnika, iz autobusa su izveli samo građane bošnjačke nacionalnosti – Mehmeda Šeba, Zafera Hadžića, Meda Hodžića, Medredina Hodžića, Ramiza Begovića, Derviša Softića, Mithada Softića, Muja Alihodžića, Aliju Mandala, Seada Pecikozu, Mustafu Bajramovića, Hajrudina Sajtarevića, Esada Džihića, Idriza Gibovića, Ramahudina Ćatovića i Mevlidu Koldžić – i vojnim kamionom ih odvezli u pravcu Višegrada, gde su brutalno pretučeni i potom ubijeni. Veče uoči ovog događaja, pripadnici iste jedinice oteli su Sabahudina Ćatovića ispred porodične kuće u Sjeverinu i odveli ga u nepoznatom pravcu.

Okružni sud u Beogradu kvalifikovao je otmicu i ubistva kao ratni zločin protiv civilnog stanovništva i 2005. godine pravnosnažno osudio pripadnike jedinice „Osvetnici” Milana Lukića, Olivera Krsmanovića, Dragutina Dragićevića i Đorđa Ševića na 20, odnosno 15 godina zatvora. Nakon okončanja krivičnog postupka, institucije Srbije su odbijale sve zahteve srodnika žrtava za obeštećenje i druga prava koja im po Ustavu i zakonu pripadaju. Jedini pozitivan korak načinila je opština Priboj, koja je pomogla izgradnju spomen-obeležja otkrivenog u oktobru 2015. godine i čiji predstavnici učestvuju u komemoraciji ovog zločina.

Porodice ubijenih Sjeverinaca bezuspešno su pokušale da dobiju obeštećenje za ubistvo svojih najbližih, tuživši Republiku Srbiju 2007. godine zbog njene podrške VRS-u, kao i zbog njene odgovornosti za nesprečavanje ovog zločina i obaveze da zaštiti građane pograničnog područja u vreme trajanja oružanog sukoba u susednoj BiH. Nakon više od šest godina suđenja, njihova tužba je odbijena, a postupak se trenutno nalazi pred Evropskim sudom za ljudska prava. Sud u Srbiji odbio je da razmatra povezanost tadašnjih vlasti Srbije i Republike Srpske i nije našao da je država odgovorna zbog neobezbeđivanja državne granice, ljudi i imovine u blizini područja zahvaćenog ratom, na šta su organi unutrašnjih poslova i vojske bili obavezani po tadašnjim propisima.

Odbijeni su i zahtevi pojedinih srodnika žrtava za mesečno novčano primanje, koje se priznaje članovima porodice civilnih žrtava rata, u skladu sa Zakonom o pravima civilnih invalida rata. Istovetno obrazloženje za njihovo odbijanje je da se Zakon ne primenjuje na slučajeve kada se pogibija dogodila van teritorije Republike Srbije – iako se takav uslov nigde u Zakonu izričito ne postavlja i uprkos tome što su slični zahtevi u nekim drugim slučajevima prihvaćeni. Nedavno usvajanje ustavne žalbe koju je na jednu od ovih odluka podneo otac otetog Seada Pecikoze, Rasim, ukazuje na moguću promenu stava u pravcu toga da žrtvama ovog zločina nad civilima treba dodeliti i status civilne žrtve rata i pripadajuće mesečno primanje. Ustavni sud se, naime, pozvao na stavove koje je ranije izneo Vrhovni sud Srbije odlučujući u sličnim slučajevima: da sticanje prava predviđenih navedenim Zakonom nije uslovljeno mestom gde su se pogibija ili ranjavanje dogodili. Našavši da različita tumačenja odredbi Zakona dovode do povrede prava na pravično suđenje, Ustavni sud je ukinuo donetu odluku i predmet Rasima Pecikoze vratio Upravnom sudu na ponovno odlučivanje.

Pored nastojanja da za svoje stradanje dobiju adekvatno obeštećenje, porodice žrtava i dalje tragaju za telima ubijenih. Tokom prethodne 24 godine pronađeni su posmrtni ostaci samo jedne žrtve – Medredina Hodžića 2010. godine u jezeru Perućac – dok porodice drugih žrtava i dalje žive u stanju dubokog beznađa zbog nemogućnosti da svoje bližnje sahrane i obeleže mesto ukopa.

Dugogodišnji jalovi napori porodica žrtava da ostvare svoje pravo na reparacije van svake sumnje ukazuju na težnju institucija da izbegnu priznavanje odgovornosti Srbije za propuste koji su doveli do otmice i ubistva žitelja Sjeverina. Neuspešna potraga za telima ubijenih, sa druge strane, svedoči o zaveri ćutanja koja je usmerena na sprečavanje svakog pokušaja da se otkrije istina koja je sadržana u arhivama institucija Srbije. Pozitivni koraci koji nesumnjivo postoje – poput angažovanja lokalne vlasti u memorijalizaciji stradanja žrtava i poslednje odluke Ustavnog suda koja može prekinuti proizvoljno tumačenje zakona – jedina su, ali nedovoljna uteha za porodice koje više od dve decenije iščekuju istinu, pravdu i priznanje. FHP i Sandžački odbor za zaštitu ljudskih prava i sloboda stoga smatraju da odgovornost za njihovu punu rehabilitaciju i reparaciju nose isključivo institucije Srbije, zbog čega od njih zahtevaju da upravo na primeru Sjeverina pokažu rešenost da odustanu od izbegavanja odgovornosti za kršenja ljudskih prava tokom 1990-ih i žrtvama pruže dugo čekano zadovoljenje.