Nacionalna arheologija: Oruđe naturalizacije nacionalnog identiteta

Povezani članci

• Zemlja šutnje, sabor cinizma
• Ljetni omladinski program Mostar 2014.: Obogatite svoje ljeto!
• Kultura komuniciranja i izborne kampanje
• Ko će do 16 sati poslati kompletnu ponudu za nabavku vakcina u Federaciji BiH
• Radnička klasa, post mortem
• Istočno sarajevsko, blajburško-ravnogorsko sijelo

Da nazivi predmeta u visokoškolskim obrazovnim ustanovama u Bosni i Hercegovini nisu najsrećnije koncipirani i imenovni nije nikakva nepoznanica.

Piše: Saša Buljević

Tokom obrazovanja studenti se često susreću sa predmentima čiji su nazivi toliko loše kreirani, da potpuno gube svoju funkciju. Na studijima arheologije u regiji nazivi predmeta se najčešće sastoje od dva elementa, riječi arheologije i vremenskog ili geografskog pojma koji predstavlja predmet proučavanja. Ovakav koncept sa svim svojim slabostima koje proizvodi generalizacijom kompleksnih procesa ipak ima određeni nivo instruktivnosti te studenti mogu pojmiti dio tematike koja se krije iza naziva predmeta. Problem nastaje kada se arheologija veže sa ideološkim konceptima što rezultuje intrigantnim nazivom kao što je Nacionalna arheologija.  Pojedini čitaoci će se zapitati zbog čega je postojanje Nacionalne arheologije na fakutetima problematično? Da bi smo odgovorili na ovo pitanje prvenstveno moramo ukratko analizirati predmet proučavanja Nacionalne arheologije i vremenski kontekst nastajanja pojma nacija.

Nacionalistički pokret na Balkanu se javlja u 18. i 19. vijeku. U tom periodu romantisti aktivno učestvuju u procesu stvaranja homogenog grupnog identiteta okarakterisanog kao „buđenje“ nacionalne svijesti. Nakon preovladavanja romantičarskog ideološkog koncepta određeni geografski prostori se poistovjećuju sa nacijom kao apstraktnom zajednicom na čijim osnovama nastaju nacionalne države. Nacija predstavlja konstrukt 18. i 19. vijeka koji je još uvijek dominantan pri definisanju  individualnog i grupnog identitita, i može biti predmet proučavanja samo u vremenskom kontekstu njegovog nastajanja i egzistencije.

Od predmeta Nacionalna arheologija, vodeći se navedenim konstatacijama o vremenskom kontekstu nastajanja nacije, očekivala bi se kritika korištenja arheologije u cilju kreiranja zajedničke nacionalne prošlosti manipulacijom arheoloških ostataka. Ali ako analiziramo koncepciju predmeta Nacionalne arheologije, Sveučilišta u Mostaru, koja je povod nastanka ovog teksta očekivanja se tranformišu u realizaciju da se arheologija u Bosni i Hercegovini danas koristi u iste svrhe kao i u 19. vijeku.[i] Ispitna literatura Nacionalne arheologije se sastoji od naslova koji ističu „hrvatstvo“ materijalnih ostataka ranog srednjeg vijeka na području današnjeg hrvatskog primorija. Dijela uključena u ispitnu literaturu pripadaju kulturno-istorijskom pravcu unutar arheologije koji je višestruko kiritikovan i napušten od strane savremenih arheologa. Potrebno je istaći da je kulturno-istorijski pristup još uvijek dominantan diskurs kod bosanskohercegovačkih arheologa bez obzira na nacionalnu pripadnost.

Konzervacija kulturno-istorijskog pristupa u bosanskohercegovačkoj arheologiji predstavlja kompleksan proces, ali jedan od glavnih motiva je upravo instrumentalizacija arheologije u cilju kreiranja nacionalnog diskursa čiji je proizvod Nacionalna arheologija. Projekcijom nacije na zajednice koje su egzistirale na prostorima današnje Hrvatske u ranom srednjem vijeku studenti dobijaju utisak da ljudi i kulture „zauvijek“ postoje u prepoznatjivim formama. Nacija je predstavljena kao čvrsta zajednica koja se kreće identitetski nepromijenjena kroz istoriju. Naturalizacijom nacionalnog identiteta kroz univerzitetske predmete kreiraju se arheolozi  sa ubjeđenjem da je „priroda“ nacije i identiteta monolitna što uveliko utiče na njihova daljna istraživanja stavljena u službi nacije.  Nacionalna arheologija nije loše koncipirani predmet već instrument širenja nacionalističke agende kroz iluziju naučne objektivnosti. Ona ne predstavlja predmet arheološkog istraživanja već faktor koji utiče na arheološka istraživanja.

[i] Potencijal arheologije kao instrumenta nacionalističkih tedencija je prepoznat tokom 19. vijeka i u tom periodu započinje institualizacija arheologije osnivanjem nacionalnih muzeja i inkluzijom u univerzitete.