Mi protiv njih

Povezani članci

• Merkel odbija odlazak, ali kraj se počinje nazirati
• Pakistan traži hitnu sjednicu Vijeća sigurnosti UN-a zbog Kašmira
• Američko opravdanje za napad na generala Sulejmanija: Danas ovako, sutra onako
• Argentina od MMF-a uzima zajam od 50 milijardi dolara
• Izrael će graditi još naselja na Zapadnoj obali
• Venecija će uskoro naplaćivati ulaznice turistima

Foto: DPA – Kada je ugrožen vlastiti identitet politički protivnik postaje opasnost.

Partijski sukobi i polarizacija štete američkoj demokratiji? Ne, glavni problem su pitanja morala i identiteta koji otežavaju kompromise.

Piše:  Sheri Berman 18.02.2021.

Preveo i uredio: Ešref Zaimbegović

Izbori u SAD 2020. bili su najtraumatičniji i najopasniji u modernoj američkoj istoriji. Republikanske elite i njihovi birači neopravdano su doveli u pitanje legitimnost izbora i dali su time povod za nerede kojima se pokušalo anulirati rezultat izbora.

Kako se objašnjavaju dijametralno suprotstavljaju narativi republikanaca i demokrata oko ishoda izbora 2020., kako temeljni problemi demokratije koji se manifestuju u ovom nejedinstvu? Često se kao razlozi navode “veliki partijski sukobi“ i polarizacija.

U decenijama nakon Drugog svjetskog rata u SAD je veza na partiju i vjernost birača bila relativno slabo izražena. Biračko tijelo i elite demokrata i republikanaca bili su ideološki relativno heterogeni i relativno često birači su od jednih do drugih izbora mijenjali partije ili su u saveznim državama i na nacionalnom nivou davali svoj glas kandidatima različitih partija.

Međutim, na početku 21. stoljeća situacija se dramatično promijenila: Danas je partijski identitet emotivno duboko ukorijenjen, demokratske i republikanske elite i njihova biračka tijela su različitiji i u sebi ideološki homogeniji a birači koji su svoje glasove davali različitim partijama su postali relativno rijetki.

Kao posljedica ovoga razvoja posmatraju – tako se čuje u nauci i medijima – pripadnici demokrata i republikanaca jedni druge ne više kao građane koji imaju različite političke poglede i preferencije nago kao opasnost i prijetnju. Diskurs i interakcija u politici, govori se, sada su označeni bijesom i mržnjom. Politika se razvila u igru nulte sume u kojoj su kompromisi svih učesnika jedno prokletstvo. U jednom u toj mjeri po partijama polariziranom okruženju može uspjevati ekstremizam; antidemokratske akcije protiv političkih protivnika važe kao prihvatljive ili čak neophodne.

Politika se razvila u igru nulte sume u kojoj su kompromisi svih učesnika jedno prokletstvo.

Doduše stoji potpuno van sumnje da su se sa rastućom disfunkcionalnosti američke demokratije povećali i partijski sukobi i polarizacija, ali ova korelacija ne mora sadržati nikakve uzročne veze. Kao što smo Hans Kundnani i ja u nedavno objavljenom članku predstavili, poređenja sa zapadnom Evropom pokazuje da partijski sukobi i polarizacija sami ne predstavljaju opasnost za demokratiju. Da bi se smetnje u demokratskom sistemu SAD i drugdje razumjele na smijemo se ograničiti na ovaj razvoj.

U decenijama nakon rata partijski sistemi u zapadnoj Evropi bili su ovladani od socijaldemokratskih, socijalističkih ili radničkih partija na lijevom i kršćansko – demokratskih ili konzervativnih partija na desnom spektru. Ove partije nudile su biračima svaka relativno jasan konstantan i izražen politički profil. Etablirane partije ljevice i desnice su osim toga raspolagale sa stabilnom organizacijom i jakom povezanošću sa udruženjima civilnog društva i interesnim grupama (posebno sindikati na lijevoj i gospodarska udruženja na desnoj strani). Zahvaljujući ovoj povezanosti mogli su vlastite pristalice na izborima lakše mobilisati i između izbora biti sigurni u njihovu vjernost.

Odgovarajuće jako distancirale su se u poslijeratnom periodu zapadnoevropske partije jedna od druge. Biračko tijelo iskazivalo je izraženu partijsku vjernost i tako nije bilo neuobičajeno kad je, posebno na lijevom spektru, članstvo u partiji davalo komponentu identiteta. Upravo na to se danas žale mnogi posmatrači u SAD.

Kao u današnjoj Americi u zapadnoj Evropi poslijeratnog vremena bilo je zahvaljujući ovoj kombinaciji iz jasnog partijskog profila, solidne partijske organizacije i jakog razgraničenja među partijama i biračko ponašanje stvarno stabilno: Etablirane partije su mogle uvijek za sebe dobiti većinu glasova a bilo je relativno malo birača koji su mjenjali strane.

Jedna reprezentativna studija iz 1970. godine pokazala je da su se „rezultati izbora većine partija […] nakon rata od izbora do izbora jedva mijenjali“. Partijski sistemi u zapadnoj Evropi i ponašanje na izborima različitih grupa stanovništva bili su tako stabilni da su ih Stein Rokkan i Seymour Martin Lipset u svome klasičnom djelu „Party Systems and Voter Alignments“ (1967) čak označili kao „zamrznute“.

U zapadnoj Evropi poslijeratnog doba političko nadmetanje između lijevih i desnih partija bilo je usmjereno na gospodarstvo.

Paradoksalno puno toga što posmatrači u slučaju SAD danas smatraju opasnim – jake, jasno diferencirane partije, koje se snažno razdvajaju jedna od druge ( i time pristalicama umjesto pukog pripadništva daju identitet), kao i malo birača koji mjenjaju stranu – nije za demokratiju u zapadnoj Evropi uopšte bilo opasno. Puno više su ove značajke zapadnoevropskog partijskog sistema  u nauci vrednovane kao odlučujući doprinos za obnovu i stabilizaciju demokratije nakon 1945. godine. Kada su one krajem 20. stoljeća ipak počele nestajati – smanjila se razlika između partija, etablirane partije ljevice i desnice su se približavale i broj nestabilnih birača se povećao – nastali su u mnogim od ovih demokratija vidljivi problemi.

SAD i zapadna Evropa su se nakon toga u proteklim decenijama politički veoma različito razvijali: U SAD su se partijski sukobi i polarizacija povećavali, u Evropi su se smanjivali. Međutim, politički rezultati – povećani populizam i rastuće nezadovoljstvo sa demokratijom – su slični. Ako obim partijskih sporova i polarizacije ne mogu sami objasniti probleme demokratije, šta tada? Bliski kandidat su teme u političkom natjecanju.

U zapadnoj Evropi poslijeratnog doba političko nadmetanje između lijevih i desnih partija bilo je usmjereno na gospodarstvo. Etablirane partije prihvatale su kapitalistička pravila igre ali su u okviru ovih parametara razvile relativno jasne i različite političke profile: Lijeve partije izjašnjavale su se za jaču, aktivniju državu, za veća socijalna davanja i javno finansiranje važnih zadataka kao što je obrazovanje i zdravstvo; desne partije zahtijevale su slobodnija tržišta, slabiju državu i jače učešće porodica, religioznih institucija i privatnih dobrotvornih organizacija na socijalnoj skrbi.

U okviru takvih tema partijski sukobi i polarizacija nisu bili problem za demokratiju. Radilo se o „više ili manje“, „prije ili kasnije“, dakle pitanja koja su se mogla riješiti u pregovorima i putem kompromisa. U pojedinim zemljama kao dodatni stabilizator služio je dijalog između socijalnih partnera, sindikata i radničkih organizacija.

Radilo se o „više ili manje“, „prije ili kasnije“, dakle pitanja koja su se mogla riješiti u pregovorima i putem kompromisa.

Politički diskurs koji se koncentriše na kulturalna pitanja mogao bi nasuprot tomu biti problematičniji za demokratiju. Takve teme dotiču se pitanja morala i identiteta i djeluju „binarno“ kao „igra nulte sume“ što otežava kompromise i pregovore. Zbog velikog broja razloga, među njima približavanje gospodarsko političkih profila etabliranih lijevih i desnih partija, u Evropi kraja 20. stoljeća promijenilo se političko natjecanje: Umjesto gospodarskih prilika diskutovalo se o kulturalnim pitanjima kao što je nacionalni identitet i imigracija.

U SAD težište još izraženije leži na kulturalnim temama. Demokrati i republikanci prezentiraju svaki svome biračkom tijelu temeljno različit pogled na to šta treba važiti kao američko (i „neameričko“), o čemu ih uči istorija njihove nacije i koje osnovne vrijednosti ona zastupa. Partijska diferencijacija, koja se oslanja na takva pitanja, i sa tim povezana polarizacija olakšavaju ljudima da demoniziraju političke protivnike i da opravdavaju iliberalne ili čak antidemokratske akcije protiv njih.

Doduše shvatljivo je zašto se toliko posmatrača žali na partijske sporove i polarizaciju u američkoj politici, međutim ko se sam zabavi time dovodi se u zabludu. Poređenje sa iskustvima u zapadnoj Evropi pokazuje da se mi ne trebamo toliko puno brinuti o obimu ili kvantitetu partijskih sporova i polarizacije nego mnogo više o njihovom kvalitetu.

Dok god političko natjecanje u prvoj liniji kruži oko tema koje omogućavaju pregovore i kompromise dotle su partijska vjernost i jasno diferencirane partije spojive sa demokratijom i čak je ojačavaju jer birače motiviraju na izlazak na izbore i olakšavaju im pozivanje partije na odgovornost. Međutim, ako u politici ton daje moral i da je dobit jednoga gubitak drugoga, politički protivnici će se brzo shvatati kao prijetnja a gubitak izbora kao opasnost. U takvom okruženju mogu duboko ukorijenjene političke lojalnosti i jako diferencirane partije dovesti do smetnji ili čak propasti demokratije.

Sheri Berman je profesorica političkih nauka na Barnard koledžu univerziteta Kolumbija. Težište njenih istraživanja obuhvata evropsku istoriju i politiku, razvoj demokratije, populizam, fašizam i istoriju ljevice.

ipg-journal.de