ENG
Jesu li gospodarski izgledi Evrope bolji nego što se pretpostavlja?
Autor/ica 👤 Anatole Kaletsky
Povezani članci
Foto: Getty images
Uprkos upozoravajućim napisima da će trgovinski rat u SAD izazvati recesiju ili u Kini i njenim azijskim susjedima dovesti do jedne vrste sloma najnoviji ekonomski podaci pokazuju sasvim drugu sliku: Nacionalna gospodarstva u SAD i Kini su se, prema trendu koji je vladao već prije eskalacije trgovinskog rata, stvarno dobro razvijala. Najveća žrtva je međutim bio pasivni posmatrač: Evropa.
Piše: Anatole Kaletsky
Preveo i uredio: Ešref Zaimbegović
U godini, u kojoj predsjednik Donald Trump dovodi do vrhunca američki trgovinski rat sa Kinom, bili su političari i finansijska tržišta opsjednuti opasnostima za gospodarstvo u obje zemlje. Ali stvarna prijetnja za svjetsko gospodarstvo od ovoga konflikta leži negdje drugdje.
Uprkos upozoravajućim napisima da će trgovinski rat u SAD izazvati recesiju ili u Kini i njenim azijskim susjedima dovesti do jedne vrste sloma najnoviji ekonomski podaci pokazuju sasvim drugu sliku: Nacionalna gospodarstva u SAD i Kini su se, prema trendu koji je vladao već prije eskalacije trgovinskog rata, stvarno dobro razvijala. Najveća žrtva je međutim bio pasivni posmatrač: Evropa.
Gubitnik Evropa
Neočekivana raspodjela šteta jasno se odražava u kvartalnoj reviziji gospodarskih prognoza Međunarodnog monetarnog fonda: Najnovija od kraja jula prognozira za 2019. rast u cijelom svijetu od 3,2% dakle nešto manje od projekcije od 3,7% iz oktobra 2018. Međutim ova korektura na dole ne leži ni kod SAD niti kod Kine. Kinesko gospodarstvo treba rasti, tačno kao što je predviđeno prije godinu dana, za 6,2%. Prognoza za SAD leži na 2,6% dakle 0,1 procentni bod iznad prošle godine. I projekcije za Japan i druga azijska gospodarstva ostale su manje više nepromjenjene. To znači da skoro cjelokupno slabljenje gospodarstva u svijetu ide na račun Evrope.
Ove godine gospodarski rast u evrozoni bi prema MMF trebao biti 1,3%, dakle 0,6 procentnih bodova ispod prognoze iz lanjske godine. Njemačko gospodarstvo rasti će za samo oko 0,7% a prognoza iz prošle godine bila je 1,9%. Dakle ako jedan region uopšte padne u recesiju to nisu SAD, Kina ili Azija, nego Evropa a posebno Njemačka. Za to da je evropsko gospodarstvo ove godine puno više trpjelo nego podstrekači rata u američko – kineskom trgovinskom konfliktu postoje tri razloga: Prvo da je Evropa ekstremno osjetljiva za kolateralne štete trgovinskog rata jer je ovisnija od trgovine. 28% BDP evrozone ostvaruje se izvozom, u poređenju sa 12% u SAD i 19% u Kini.
Osim toga politički odgovori Evrope na gospodarske šokove su skoro uvijek pogrešni. Kad SAD ili Kina dožive takav šok, koji prijeti da šteti gospodarskom rastu, oni najčešće reaguju sa preventivnim i anticikličnim stimulisanjem potražnje. Tako su Federalne rezerve SAD svoj novčanopolitički kurs zbog trgovinskog rata hitno revidirale i započele sa snižavanjem kamata. I Kina je svoju novčanu, budžetsku i kreditnu politiku olabavila da bi obezbjedila da gubici u izvozu i privatnim investicijama budu izravnani rastućim izdacima za konzum, stanogradnju i infrastrukturu.
Loša makroekonomska politika
Nasuprot tomu u Evropi su politički odgovori na slabiju potražnju najčešće prociklični: usporava li se rast evropske vlade ne labave budžetsku politiku nego povećavaju poreze i smanjuju javne izdatke da bi deficite budžeta „držale pod kontrolom“. I finansijske vlasti pooštravaju kreditna pravila time što prisiljavaju banke da povećaju svoj kapital i otežavaju uslove za riskantne kredite.
Kao treće Evropa je bila pogođena sa dva interna politička šoka, koji su bili još katastrofalniji od kinesko – američkog trgovinskog rata: Budžetski spor između Evropske komisije i populističke vlade Italije oživio je opet strahove od monetarnog i bankarskog kolapsa koji bi čak mogao biti gori od krize evra prije jedne decenije. A u martu kada je oslabila opasnost od Italije iznenada se povisio rizik Brexita bez dogovora. Pošto EU izvozi dvostruko više u Veliku Britaniju nego u Kinu mogao bi iznenadni kraj britanskih trgovinskih odnosa biti isto tako štetan kao i prestanak finansiranja 2008. godine.
A sada dobra vijest: Kod dva od tri razloga za slabi rezultat Evrope – pogrešno vođena makroekonomska politika i konflikti sa Italijom i Velikom Britanijom – rješenje je u dogledu. Iako – posebno u Njemačkoj – prekomjerna ovisnost od svjetske trgovine traje, sada je makar ovisnost o izvozu prepoznata kao strukturna ranjivost a ne kao znak „konkurentnosti“ ili baznog gospodarskog zdravlja.
Počinjući sa makroekonomijom labavljenje budžetske politike diskutuje se sada u skoro svim evropskim državama, isto kao i unutar buduće Evropske komisije i u Evropskoj centralnoj banci (EZB). Iako je opozicija jaka protiv značajne fiskalne ekspanzije u Njemačkoj, najvećem gospodarstvu evrozone, otpor će vjerovatno slabjeti. Razlozi za to leže u slabom gospodarskom rastu, strahu od populističkih partija, zahtjevima za zelene investicije i sve jačoj kritici Evropske komisije i EZB. I čak ako bi Njemačka jednu ili dvije dalje godine trebala insistirati na konsolidaciji budžeta, ostatak Evrope će se dogovoriti na nižim porezima i višim državnim izdacima i to iz jednog manje poznatog razloga: interakcije između novčane i budžetske politike.
Najnovija odluka EZB da opet obnovi kvantitativno olakšanje i da i dalje trajno drži negativne kamate garantuje da će za visoko zadužene države kao Italija, Španija, Belgija ili Francuska kreditni troškovi drastično opadati. Ako moraju platiti manje kamata vlade ovih zemalja dobijaju više budžetskog manevarskog prostora da mogu snižavati poreze ili povećavati državne izdatke. Posebno to važi za Italiju gdje troškovi kamata leže iznad 3,5% BDP. Ovim olakšanim fiskalnim uslovima mogao bi se okončati konflikt Italije sa EU oko budžetskih pravila koji je do prije par mjeseci izazivao strah oko kolapsa evra. Istovremeno je odluka britanskog Vrhovnog suda da anulira slanje na odmor parlamenta od strane premijera Borisa Johnsona znatno smanjila rizik nekontrolisanog Brexita.
Pošto se politička i makroekonomska klima poboljšava Evropa bi morala biti u poziciji da prevaziđe strukturni hendikep prekomjernog izvoza i spriječi recesiju. Njemačka bi mogla imati manje sreće jer se tek može liječiti od eksportne ovisnosti, ako napusti svoje loše vođeno konsolidiranje budžeta. Do tada će zemlja biti zarobljena u neuobičajenu ulogu onoga koji kaska za Evropom. Ostatku svijeta to može biti svejedno. Važno za svjetsko gospodarstvo je samo da se Evropa u cjelini dobro oporavi. A šanse za to su sada znatno bolje nego još prije nekoliko mjeseci.
Autor/ica 👤 Anatole Kaletsky
