Gubitak pamćenja u vrtu nasilja

Autor/ica 👤Peščanik.net 14.8.2017. u 09:08

Povezani članci

Foto: AFP

Pre nekoliko godina jedan novinski članak citirao je ironičnu opasku nekog evropskog posetioca da su Amerikanci divni zato što imaju tako kratko pamćenje. Međutim, kad je reč o ratovima nacije, taj posetilac nije sasvim u pravu. Amerikanci vole vojničke priče o junačkoj „družini [američke] braće“, posebno one iz Drugog svetskog rata, i čini se da imaju neograničenu glad za pričama o Građanskom ratu, daleko najrazornijem sukobu Sjedinjenih Država iz ugla broja poginulih Amerikanaca u ratu.

Neki traumatski istorijski trenuci kao što su „Alamo“ i „Perl Harbur“ postali su lozinke – gotovo mnemonička sredstva – za jačanje sećanja na američka stradanja od ruke zlih neprijatelja. Thomas Jefferson i njegovi saradnici su postavili osnove za to u osnivačkom dokumentu nacije Deklaraciji o nezavisnosti; ona čuva sećanja na „okrutne indijanske divljake“ – pravednička demonizacija koja je postala kalup za opisivanje potonjih neprijatelja. „11. septembar“ je odjeknuo u atmosferi duboko usađene identifikacije s napadnutom nevinosti, čiji se intenzitet graniči s histerijom.

Naravno, „žrtvena svest“ nije karakteristična samo za Amerikance. U Japanu posle Drugog svetskog rata, tim izrazom – koji na japanskom glasi higaisha ishiki – služili su se kritičari s levice kad su napadali konzervativce koji su se usredsredili na svoje zemljake poginule u ratu, nesposobni da sagledaju kako je strašno imperijalni Japan terorisao druge, milione Kineza i stotine hiljada Korejaca. Kad današnji članovi japanskog kabineta posećuju svetilište Jasukuni, gde se veličaju carevi hrabri vojnici i mornari, oni raspiruju žrtvenu svest i zato im spoljašnji svet, među ostalima i američki mediji, upućuje kritike.

Širom sveta ratni spomenici i spomen-dani staraju se za produžavanje takvog selektivnog pamćenja. Moja rodna država Masačusets radi to i dan-danas kad ističe crno-belu zastavu Vijetnamskog rata na raznim javnim mestima, pa i u parku Fenvej, domu bejzbol tima Boston Red Soks – i dalje oplakujući borce koji su bili zarobljeni ili su nestali u akciji i nikad se nisu vratili kući.

U ovom ili onom obliku, današnji populistički nacionalizmi su ispoljavanja duboke žrtvene svesti. Ipak, američki način pamćenja i zaboravljanja sopstvenih ratova poseban je iz nekoliko razloga. Geografski gledano, ova nacija je mnogo bezbednija od drugih. Jedina među velikim silama je izbegla razaranje u Drugom svetskom ratu i otad uživa neuporedivo bogatstvo i moć. Uprkos panici zbog komunističkih pretnji u prošlosti i islamističkih i severnokorejskih pretnji u sadašnjosti, Sjedinjene Države nikad nisu bile ugrožene od spoljašnjih sila. Ako se izuzme Drugi svetski rat, američke ratne žrtve svakako su tragične, ali njihov broj je daleko manji od vojničkog i civilnog danka smrti koji su morale da plate druge nacije, među njima i svi neprijatelji Amerike.

Asimetričan broj ljudskih žrtava u sukobima u kojima su učestvovale američke snage održava se još od desetkovanja američkih Indijanaca i američkog osvajanja Filipina između 1899. i 1902. godine. Prema Istorijskom odeljenju Stejt Departmenta u tom ratu je poginulo „4.200 Amerikanaca i više od 20.000 filipinskih boraca“, a „200.000 filipinskih civila je umrlo od nasilja, gladi i bolesti“. (Među ostalim uzrocima umiranja civila je i to što su američke snage pobile vodene bivole koje su filipinski ratari koristili za obradu zemlje.) Danas mnogi istoričari pominju još veći broj filipinskih žrtava.

Slična morbidna asimetrija karakteristična je za ratne žrtve u Drugom svetskom ratu, Korejskom i Vijetnamskom ratu, Zalivskom ratu iz 1991. godine, kao i za invaziju i okupaciju Avganistana i Iraka posle 11. septembra 2001.

Zastrašivanje bombardovanjem od Drugog svetskog rata do Korejskog i Vijetnamskog rata i 11. septembra

Mada je prirodno da se pojedinci i nacije više fokusiraju na sopstvene žrtve i patnje nego na smrt i razaranje koje su sami izazvali, u slučaju Sjedinjenih Država takva kognitivna razrokost je pojačana osećanjem sopstvene izuzetnosti, kako po moći tako i po vrlini. Hvalospevi „američkoj izuzetnosti“ počivaju na veri u to da se nacija rukovodi najvišim zapadnim i judeo-hrišćanskim vrednostima – kojima Amerikanci dodaju ono što vide kao izuzetnu privrženost svoje zemlje demokratiji, poštovanje za svakog pojedinca i nepokolebljivu odbranu međunarodnog poretka „zasnovanu na pravilima“.

Takvo samočestitanje zahteva i povratno osnažuje selektivno pamćenje. Na primer, „teror“ je reč koja se primenjuje na druge, nikad na nas. A ipak, tokom Drugog svetskog rata američki i britanski planeri strateškog bombardovanja izričito su smatrali da je zastrašivanje cilj njihovog bombardovanja neprijateljskih gradova zapaljivim bombama i verovali su da je podrivanje morala neboraca na neprijateljskoj teritoriji nužno i moralno prihvatljivo. Ubrzo posle savezničkog razaranja nemačkog grada Drezdena u februaru 1945. godine, Winston Churchill, čija bista se čas nalazi u ovalnoj sobi a čas ne (sada je tu), govorio je o „bombardovanju nemačkih gradova prosto radi sejanja straha, mada su povodi bili drugi“.

U ratu protiv Japana američke vazdušne snage su prigrlile tu praksu s gotovo euforičnim osvetničkim žarom i pretvorile su u prah 64 grada pre atomskog bombardovanja Hirošime i Nagasakija u avgustu 1945. godine. Međutim, kad su devetnaestorica otmičara Al Kaide napali Svetski trgovinski centar i Pentagon 2001. godine, bombardovanje čiji je cilj zastrašivanje odvojeno je od anglo-američkih preteča i pripisano „nedržavnim teroristima“. Istovremeno je ciljanje nedužnih civila proglašeno zverstvom koje je sasvim suprotno civilizovanim „zapadnim“ vrednostima i prvorazrednim svedočanstvom o urođenom divljaštvu islama.

Pretvaranje mesta na kom se nalazio Svetski trgovinski centar u svetilište pod imenom „Nulta tačka“ – izraz koji se nekad dovodio u vezu s nuklearnim eksplozijama uopšte, a posebno sa onom u Hirošimi – podupro je taj vešti trik u manipulaciji sećanja. Među američkim javnim ličnostima malo je onih – ako ih uopšte ima – koji su priznali ili osudili usvajanje grafičke nomenklature iz Hirošime, čije gradske vlasti ocenjuju da je broj žrtava atomskog bombardovanja „do decembra 1945. godine, kad su se neposredni efekti trovanja radijacijom uglavnom povukli“, oko 140.000. (Procena za Nagasaki je između 60.000 i 70.000.) Kontekst ta dva napada – i svih bombardovanja nemačkih i japanskih gradova pre njih – očigledno se mnogo razlikuje od nedržavnog terorizma i bombaških samoubilačkih napada današnjih terorista. Ipak, „Hirošima“ je i dalje najrečitiji i najmučniji simbol ekstremnog bombardovanja u modernim vremenima – uprkos delotvornosti s kojom je, za sadašnje i buduće generacije, retorika „Nulte tačke“ posle 11. septembra promenila krajolik sećanja i sad označava američka stradanja.

Kratko pamćenje je izbrisalo i bezmalo sva američka sećanja o proširivanju terorističkog bombardovanja na Koreju i Indokinu. Ubrzo posle Drugog svetskog rata Izveštaj o američkom strateškom bombardovanju pokazao je da su anglo-američke vazdušne snage na evropskom ratištu bacile 2,7 miliona tona bombi, od toga 1,36 miliona na Nemačku. Na pacifičkom ratištu ukupna tonaža savezničkih bombi bačenih iz aviona bila je 656.400, a 24 odsto (160.800 tona) bačeno je na japanska ostrva. Od tih 24 odsto, 104.000 tona „bačeno je na 66 gradskih područja“. U svoje vreme šokantni, ti brojevi izgledaju skromni u poređenju s tonažom eksploziva koji su američke snage sručile na Koreju i kasnije na Vijetnam, Kambodžu i Laos.

Zvanična istorija vazdušnog rata u Koreji (Vazdušne snage Sjedinjenih Država u Koreji 1950-1953) beleži da su Ujedinjene nacije sa Sjedinjenim Državama na čelu obavile više od milion borbenih letova i bacile na neprijatelja više od 698.000 tona eksploziva. U svojim sećanjima iz 1965. godine pod naslovom Borbeni zadatak s LeMayom, general Curtis LeMay, koji je upravljao strateškim bombardovanjem u Japanu i Koreji, kaže: „Spalili smo bezmalo svaki grad i u Severnoj i u Južnoj Koreji… Ubili smo više od milion korejskih civila i više miliona isterali iz kuća, uz sve neizbežne dodatne tragedije koje su morale uslediti.“

Prema drugim izvorima broj civilnih žrtava u Korejskom ratu ide do tri miliona, pa i više. Dean Rusk, zagovornik rata koji je kasnije bio državni sekretar, setio se da su Sjedinjene Države bombardovale „sve što se kretalo u Severnoj Koreji, svaki kamen na kamenu“. Usred tog „ograničenog rata“ američki zvaničnici su nekoliko puta jasno stavili do znanja da ne isključuju upotrebu nuklearnog oružja. Štaviše, simulirani su nuklearni napadi na Severnu Koreju avionima B-29 koji su poletali sa Okinave u operaciji iz 1951. nazvanoj Hadson Harbor.

U Indokini, kao i u Korejskom ratu, ciljanje „svega što se kreće“ bilo je mantra među američkim borbenim snagama, neka vrsta lozinke koja je ozakonjivala opšti pokolj. Na primer, nedavna istorija Vijetnamskog rata Nicka Tursea, napisana na osnovu opsežnih istraživanja, duguje svoj naslov vojnoj zapovesti „ubiti sve što se kreće“. Među dokumentima koje je objavio Nacionalni arhiv 2004. godine nalazi se i transkript telefonskog razgovora iz 1970. u kom je Henry Kissinger preneo zapovesti predsednika Richarda Nixona da se izvrši „masovno bombardovanje u Kambodži. Sve što leti na sve što se kreće“.

U Laosu između 1964. i 1973. godine CIA je direktno podržala najteže vazdušno bombardovanje po glavi stanovnika u istoriji, u kom je bačeno više od dva miliona tona eksploziva u 580.000 borbenih letova – što je ekvivalentno avionu punom bombi na svakih osam minuta tokom cele decenije. Između ostalog, bilo je i 270 miliona bombica u kasetnim bombama. Oko 10 odsto stanovništva Laosa je ubijeno. Uprkos razornim efektima tog napada, približno 80 miliona kasetnih bombica nije eksplodiralo, pa je razrovana zemlja do danas ostala posejana smrtonosnim oružjem.

Procenjuje se da je na Vijetnam, Kambodžu i Laos sredinom šezdesetih godina prošlog veka i 1973. godine sručeno između sedam i osam miliona tona bombi – preko 40 puta više nego na japanska ostrva u Drugom svetskom ratu. Procene ukupnih ljudskih žrtava variraju, ali sve su izuzetno visoke. U članku objavljenom u Washington Postu 2012. godine John Tirman je napisao da se „prema nekoliko naučnih procena broj vijetnamskih vojnih i civilnih žrtava kreće od 1,5 milion do 3,8 miliona, kambodžanskih između 600.000 i 800.000 i laoskih oko jedan milion“.

Na američkoj strani Odeljenje za ratne veterane procenjuje žrtve na bojnom polju u Korejskom ratu na 33.739. Posle Dana sećanja 2015. godine na dugački zid potresnog spomenika veteranima u Vašingtonu upisana su imena 58.307 američkih vojnika poginulih između 1957. i 1975. godine, pretežno posle 1965. Među njima su i imena oko 1.200 ljudi koji se vode kao nestali (MIA, POW itd.), izgubljenih boraca čija se zastava sećanja još vijori nad parkom Fenvej.

Severna Koreja i naprslo ogledalo nuklearnog rata

Danas se Amerikanci uglavnom maglovito sećaju Vijetnama, a Kambodže i Laosa nikako. (To brisanje je obavljeno netačnim nazivom „Vijetnamski rat“.) I Korejski rat je nazvan „zaboravljeni rat“, mada je veteranima tog rata konačno dodeljen spomenik u Vašingtonu 1995, četrdeset dve godine posle mirovnog sporazuma kojim je okončan sukob. Ali Korejci nisu zaboravili. To posebno važi za Severnu Koreju, gde se sećanje na ogroman broj žrtava i strahovito razaranje između 1950. i 1953. održava u životu beskrajnim zvaničnim obnavljanjima sećanja – u sprezi s neumornom propagandnom kampanjom koja ne dopušta da američka nuklearna zastrašivanja za vreme Hladnog rata i u posthladnoratovskom periodu budu zaboravljena. Intenzivnim podsećanjem – a ne zaboravom – može se objasnitidanašnje zveckanje nuklearnim oružjem severnokorejskog lidera Kim Džong Una.

Ako malo napregnemo maštu, nuklearno ponašanje i balansiranje na ivici rata američkih predsednika i severnokorejskog diktatorskog dinastičkog vođstva možemo da vidimo kao slike u naprslom ogledalu. To zastrašujuće ogledalo odražava moguće ludilo, ili glumljeno ludilo, udruženo s mogućim nuklearnim sukobom, slučajnim ili ne.

Amerikancima i velikom delu ostatka sveta Kim Džong Un izgleda iracionalan, čak ozbiljno poremećen. (Samo upišite njegovo ime i reč „lud“ ili „umobolan“ u polje za pretraživanje na Googleu.) Međutim, kad zvecka svojim majušnim arsenalom, on se zapravo pridružuje staroj igri „nuklearnog zastrašivanja“ i upražnjava ono što je među američkim stratezima poznato kao „ludakova teorija“. Tokom Vijetnamskog rata taj izraz se najčešće dovodio u vezu s Richardom Nixonom i Henryjem Kissingerom, ali on je zapravo manje-više postojano ugrađen u planove američke nuklearne igre. U „Osnovama posthladnoratovskog ratnog zastrašivanja“, tajnom dokumentu koji je sačinila jedna komisija Strateške komande Sjedinjenih Država 1995. godine (četiri godine posle raspada Sovjetskog Saveza), „ludakova teorija“ je ovako formulisana: suština efikasnog nuklearnog zastrašivanja jeste proizvođenje „straha“ i „panike“ u svesti neprijatelja, a za to nije dobro da se „prikazujemo kao sasvim racionalni i hladnokrvni ljudi“.

Kada Kim Džong Un igra tu igru, on istovremeno izaziva podsmeh i strah da je zaista poremećen. Kada je upražnjavaju njihovi sopstveni lideri i nuklearno sveštenstvo, Amerikanci su uslovljeni da u njima vide racionalne aktere koji se izvrsno služe lukavstvom.

Čini se da je teror u 21. veku – kao i u 20. – u oku posmatrača.

John Dower, TomDispatch,

Prevela Slavica Miletić

Peščanik.net