ENG
Sarajevski atentat, rat i mir – Istorija (ni)je učiteljica života
Autor/ica 👤tačno.net
Povezani članci
Piše: Ambasador Nedžad S. HADŽIMUSIĆ
Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES) iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku i Balkanu. Ambasador Nedžad S. Hadžimusić piše o obilježavanju 100-godišnjice Sarajevskog atentata. Njegov članak „Sarajevski atentat, rat i mir – Istorija (ni)je učiteljica života“ objavljujemo u cijelosti.
Sarajevski atentat, rat i mir – Istorija (ni)je učiteljica života
Evropa sa ostatatkom svijeta pamti i obilježava događaje koji su odredili tok moderne istorije što je uvijek korisno i poučno. Nedavno, 6. juna o.g., u Francuskoj je održana veličanstvena komemoracija 70. godišnjice ‘Dana-D’ (engl: D-Day) – iskrcavanja savezničkih snaga 6. juna 1944. godine u Normandiji, tog najvećeg kombinovanog desanta s mora u istoriji, kojim je okomito najavljen početak kraja Drugog svjetskog rata, odnosno konačni slom nacističke Njemačke.Po zakonu velikih brojeva, u ovoj godini pada (i) obilježavanje 100-godisnjice Sarajevskog atentata na austro-ugarskog prijestolonaslijednika, nadvojvodu Franza Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju – događaja kojim je na Vidovdan, 28. juna 1914. godine povučen okidač za početak Prvog svjetskog rata. Ovim povodom, u drugoj polovici juna o.g. u Sarajevu i drugdje u Evropi održava se više međunarodnih komemorativnih skupova na kojima će istoričari, akademici i geoanalitičari ponuditi po običaju manje-više neutralnu retrospektivu uzroka i poslijedica prvog svjetskog ratnog sukoba (‘Velikog rata’) koji je donio razaranja i ljudske žrtve u razmjerama bez istorijskog presedana – do tada. Centralna komemoracija će, po istorijskoj definiciji, biti održana u Sarajevu, u gradskoj vijećnici – pod krovom nedavno obnovljene Nacionalne biblioteke – namjenski granatirane sa okolnih brda i spaljene na startu troipogodišnje opsade i programiranog kulturocida (1992-1995) glavnog grada međunarodno priznate Republike BiH u prošlom ratu.
Zagrijavanje je već počelo u regionalnim i lokalnim medijima, kao i na uvodnim debatama na temu. Nažalost, umjesto akademskih, ozbiljnih naučnih elaboracija istorijskih uzroka i poslijedica prvog svjetskog rata, u tekućim debatama na relaciji Sarajevo-Banjaluka-Beograd i obratno dominiraju apsurdne ispolitizirane rasprave o ‘terorističkom’, odnosno ‘herojskom’ aktu Gavrila Principa, atentatora na austrougarskog nadvojvodu i njegovu suprugu prije sto godina. Utoliko više imponira i otriježnjujuće djeluje intervencija mog nekonstutitivnog sugrađanina, prijatelja i kolege, gospodina Jakoba Fincija, predsjednika Jevrejske zajednice u BiH, na jednom od sarajevskih foruma. Da ne bude zabune, evo citata: “…Jasno je da Sarajevski atentat nije bio uzrok, već jedan od povoda Prvog svjetskog rata, i kao takav je ostao upamćen kao događaj od planetarnog značaja. Tadašnje aktivnosti Mlade Bosne su u jednom periodu bile i pozitivne i revolucionarne, ali taj anarhistički pristup, kako je i došlo do atentata, nije mogao rezultirati onim za šta se Mlada Bosna borila. I sam Gavrilo Princip je tokom procesa izjavio da jeste terorista i da ga grize savjest što je ubio, ne austrijskog prestolonasljednika Ferdinanda, već što je ubio njegovu (op.a.: trudnu) suprugu. Čitanje historije sa aspekta današnjih međuetničkih pozicija u ovoj zemlji ne služi nikakvoj valjanoj svrsi, jer BiH ima breme problema u svom razvoju i ne treba joj problem Mlade Bosne i Gavrila Principa”, poručio je Finci.
Druga pan-regionalna debata (uz najave nedolaska na komemoraciju u Sarajevu visokih gostiju iz Beograda i Banjaluke) – otvorena je oko poruka ispisanih na nedavno postavljenim ‘spornim’ spomen pločama – jedne na sarajevskoj Vijećnici, a druge na na daytonsko-berlinskoj granici etnički podjeljenog Sarajeva (na Vracama). Ovaj deja vu dnevno-politicki folklor je bez pardona presjekao sarajevski akademik, profesor Enver Kazaz, slijedećom knockout porukom svima – kolegama akademicima i političarima u Sarajevu sa obadvije strane balkanskog Charlie Checkpoint-a – te Beogradu, Banjaluci, Kamengradu i ostatku svijeta: “Predsjedniku Srbije, ma ko on bio, bez sumnje je mjesto tu (op.a. na centralnoj komemoraciji u Sarajevu) jer je ista ta Srbija u Prvom svjetskom ratu priskrbila najbolji mogući simbolički kapital u pobjedničkom pohodu. Ulazi u poredak onih zemalja koje su i u Prvom i u Drugom svjetskom ratu, bez obzira na četništvo, srbijanskom, odnosno srpskom narodu priskrbile najpozitivniji etički kapital. Nikolićev problem je zadnji bosanski, krvavi rat. I sam Nikolić je nemalo učestvovao u njemu, bilo kao njegov ideolog, bilo kao vojnik na terenu. Taj zadnji rat od Nikolića je načinio ideološku mizeriju koja ignorira globalne događaje da bi sačuvao mentalni geto svog nacionalizma.“
Kakogod, prema britanskom vojnom historičaru Johnu Keaganu, Prvi svjetski rat je bio ’nepotreban i najgori međunarodni konflikt u najbolja vremena’. Sta više, zbog arogancije i trijumfalizma pobjednika, u diplomatskoj/mirovnoj konačnici Velikog rata posijane su ozbiljne geostrateške pretpostavke za novi, neuporedivo razornijiDrugi svjetski rat, koji je uslijedio samo dvije decenije kasnije. Tako se istorija narugala arhitektima mirovnog sporazuma iz Versaja čiji je ograničeni rok trajanja proglasio Adolf Hitler u Main Kampf-u, toj autorskoj mapi puta ponovnog uspona poražene i ponižene Njemačke i krenuo na njenu kredibilnu aplikaciju – zahvaljujući nečuvenoj amneziji i inertnosti pobjednika u prethodnom ratu.
U susret ovogodišnjim jubilejima, reaktualiziran je svojevrsni katalog kardinalnih istorijskih promašaja koji nudi američki vojni istoričar Robert Cowleyu zanimljivoj i dosta intrigantnoj knjizi pod naslovom “Sta ako?” (engl.: What if ?). Na 395 stranica ove knjige objavljene prije petnaestak godina data je kompilacija eseja u kojoj renomirani istoričari na samom isteku drugog milenijuma nude r e l a k s i r a n u (virtualnu) reviziju ključnih istorijskih događaja u stilu “nije moralo tako,moglo je i drugačije…”.
Između ostalih eseja, pažnju čitalaca ove knjige plijeni na prvu ekstravagantna, ali istinita i pitka, storija o ‘sudbinskom’ nastupu famozne Annie Oakley, revolveraške zvijezde putujućeg mega-spektakla Buffalo Bill’s Wild West Show, na gostovanju davne 1889. godine u Berlinu. Kada je njen performans najavljen kao super-atrakcija večeri, g-đa Oklay je rutinski prozvala na pozornicu dobrovoljca iz publike kojem bi sa pristojne distance pucnjem iz kultnog Colta 45.skinula užareni kraj Havana cigare, dok istu drži zubima (!). Inače, zbog realnog i ozbiljnog rizika, “dobrovoljca iz publike” je na evropskoj turneji glumio njen odani i beskrajno hrabri muž Frank Butler. Ovoga puta međutim, dobrovoljac iz publike na gala predstavi u čuvenoj berlinskoj Charlottenburg Race Course areni zatekao je i g-dina Butlera i publiku. Bio je to, glavom i bradom, glavni gost spektakla, mladi i kočoperni Kajzer Wilhelm II, tada tek godinu na njemačkom tronu. Nakon što je iz carske loze odlučno izašao na scenu čime je proizveo opšti šok, pa nonšalantno otklonio intervenciju svoje izbezumljene garde, Annie je – od treme koja ju je spopala – “ sva u goloj vodi’ pristala da puca u vrh cigare koju je Njegovo Veličanstvo izvadilo iz zlatne tabakere, stislo zubima pa elegantno pripalilo, i…. – pogodila (!). Istoričarska pažnja i pouka: da je, umjesto vrha zapaljene cigare, nenadmašna revolverašica iz Cincinatia pogodila Kajzerovu glavu, jedan od ključnih, ultra-ambicioznih i nepredvidljivih evropskih vladara bi tada bio uklonjen sa istorijske pozornice. Konzekventno, Njemačka bi sa njegovim nestankom vrlo vjerovatno napustila rigidnu i agresivnu vanjsku politiku koja je kulminirala 25 godina kasnije – sa Prvim svjetskim ratom (?!). G-đa Annie Oakley je shvatila katastrofalne globalne poslijedice svog legendarnog profesionalizma – tek nakon što se Veliki rat u Evropi razbuktao – pa je Kajzeru poslala pismo u kojem ljubazno predlaže reprizu zajedničkog performansa. Naravno, nikad nije dobila odgovor;-).
U posebnom eseju knjige ‘Šta ako’ rekapituliran je i niz suicidnih ustupaka tadašnjih evropskih lidera nacističkoj Njemačkoj koji su Hitleru poslužili kao ohrabrenje i strateški preludij zablitzkrieg: pasivno posmatranje, po Versajskom sporazumu izričito ‘zabranjenih stvari’ (ponovno naoružavanje, uvođenje vojne obaveze; zaposjedanje rajnske oblasti), nakon čega je uslijedila saveznička izdaja Čehoslovačke sa prepuštanjem vojno prevažne sudetske oblasti što je sve lagano – sa preuzimanjem neprocijenjivih postrojenja Škode i utvrđenja koja su ih štitili – nacističku Njemačku učinilo dominantnom evropskom vojnom silom, spremnom za ponovno ratovanje…
U mnoštvu pozitivnih recenzija i komentara knjige ‘Šta ako?’ stoji ocjena da su eminentni autori pojedinih eseja, ozbiljnom argumentacijom, pokazali kako istorija nije fatum t.j. da su ključni istorijski događaji mogli poći sasvim drugim tokom ili biti spriječeni pravovremenim, odnosno drugačijim odlukama glavnih aktera/lidera ili pak onih koji su ih izabirali (op.a.: ima li boljih svjedoka valjanosti ovakvog prilaza bližoj i daljoj istoriji od dobrih građanki i građana mladih državica nastalim raspadom bivše Jugoslavije, do danas prevarenih od gotovo svih domaćih i stranih lidera po preko-nekoliko puta !). Istina, ima i ocjena kompetentnih eksperata koji se ne slažu sa ‘Šta ako?’ špekulativnom filozofijom istorije. Kao što je u kritičkom osvrtu, objavljenom marta o.g. u londonskom The Guardianu, britanski akademik i istoričar Richard J. Evans prigovorio da se umjesto svestrane analize uzroka, naprimjer Prvog svjetskog rata, u knjizi postavlja retoričko pitanje – u smislu šta bi bilo da Velika Britanija nije ušla u taj rat i t.d. Između ostalog, kolegama vojnim istoričarima cinično poručuje da je Franz Ferdinand mogao, recimo, poginuti u lovu (!), te da bi mnogi generali danas vodili bitke “bolje od Napoleona i Montgomery-a”. Ipak, na kraju svog oštrog osvrta Evans ‘priznaje’ da je u ovo sumorno post-moderno doba na početku 21. stoljeća – u kojem je ideju o progresu zamjenila duboka sumnja i globalna nesigurnost – istoričari imaju ‘dozvolu’ da budu subjektivniji nego nekad ranije.
Na kraju, prisjećajući se Sarajevskog atentata kao uvoda i Versajskog mira kao epiloga Prvog svijetskog rata te drugih datuma i događaja koji su uslijedili, ne zaboravimo da su tokom mirovnog procesa po okončanju prvog, potom drugog svjetskog rata, velike pobjedničke sile iscrtale de facto i de jure poznatu političku i ekonomsku geografija svijeta. Naravno, ista je u međuvremenu pretrpila (i opet će) stanovite korekcije državnih unutrašnjih, odnosno međunarodnih granica nakon regionalnih sukoba. Koji zapravo nikad nisu prestali na različitim krajevima planete, poput raspada država i njihove dalje teritorijalne fragmentacije potaknute tekućim ili latentnim sukobima. Pođimo od onih bližih, na prostoru bivših regionalnih ili svjetskih državnih gromada SFRJ i SSSR-a, pa onda šire: (a) sa problematičnim i u svom rudimentarnom obliku neodrživim Opštim mirovnim sporazumom iz Daytona, kasnije potpisanog u Parizu; (b) otvoreniim i/ili nasilnim separatističkim aspiracijama danas u Ukrajini; sutra u Velikoj Britaniji, Belgiji, Španiji, Italiji; uz (c) poznata, decenijama ‘dežurna’ krizna žarista u Africi, Latinskoj Americi, Bliskom i Dalekom Istoku…; plus (d) svježe krizno žarište u obliku novoizabranog sastava Evropskog parlamenta…
Autor/ica 👤tačno.net
je učiteljica života){kind=link}