ENG
Višak istorije i manjak iskrenosti
Autor/ica 👤Srđa Pavlović
Izdvajamo
- Kada su u pitanju politički vruće teme koje elite na vlasti ne žele da ostave u okvirima esnafskih nadležnosti profesionalnih istoričara, kao što je to slučaj s temama iz Drugog svjetskog rata u Crnoj Gori, profesionalni istoričari (uključujući i potpisnika ovih redova) često i oštro učestvuju u javnim debatama. Većina to radi iz osjećanja profesionalne obaveze i želje da od cunamija laži, relativizacija i teorija zavjere, očuvaju lično dostojanstvo. Nažalost, ti rijetki glasovi razuma vođeni raspoloživim dokumentima su brzo i lako zaglušeni jednoumnim hukom gomile koju predvode zajapureni partijski tribuni.
Povezani članci
U Crnoj Gori odavno traje svojevrsno nadmetanje za Genocidni Žrtveni Kup, iako je to bila i ostala najefektnija alatka za političku manipulaciju u Crnoj Gori. Što se ,,vaš“ narod bolje, odnosno, više plasira na ovom nekrofilskom turniru, to se njegovi politički predstavnici osjećaju pozvaniji da glasnije morališu i sebe samo-imenuju u apsolutne arbitre nacionalnih istorijskih istina
U bogatoj lepezi stereotipa o Crnoj Gori i Južnim Slovenima dominira onaj koji nas vidi kao prostor s viškom istorije. Potpisnik ovih redova je, iako profesionalni istoričar, doprinio dugovječnosti tog specifičnog stereotipa, pišući u više navrata da naš narod ništa ne zaboravlja, već da mi ,,svako jutro doručkujemo sjećanje“.
Taj jutarnji obrok je proizvod političke kuhinje u kojoj se manipuliše, iskorišćava, nacionalizuje i banalizuje istorijsko sjećanje, pa se potom nameće kao visokokalorični obrok za mlade nacionalne maratonce. Ovakva cicvara od devastiranog i nacionalizovanog istorijskog sjećanja je već decenijama na jelovniku svih političkih predstavnika, svih nacionalnih zajednica u Crnoj Gori.
,,NAŠA“ vs ,,NJIHOVA“ ISTORIJA
Poražavajući rezultati ovakvog kulinarstva su očigledni i, uopšteno posmatrano, postižu se na dva načina.
Prvi je isključivi fokus na ,,naše“ muke i ,,naše“ žrtve, i relativizacija patnji kojima su bili podvrgnuti oni poslovični ,,drugi“ (etnički, vjerski, nacionalni, rodni, rasni…) i promovisanje ove vizure prošlosti kao apsolutne istine i kao jedine optike kroz koju se može i treba posmatrati budućnost.
Zašto je ,,naša“ istorija marginalizovana u odnosu na ,,njihovu“? Zašto se o ,,našim“ žrtvama zločina ćuti, dok priča o ,,njihovim“ žrtvama puni stranice udžbenika istorije? Koji narod je prvi bio žrtva genocida u Crnoj Gori? Koji narod je bio najbrojnija žrtva? Koji narod je bio najskorija žrtva? Zašto je genocid nad nama zaboravljen, a onaj ,,tobožnji“ njihov obilježen spomenicima i rezolucijom?
Građani koji svakog mjeseca jedva sastavljaju kraj s krajem su svakodnevno pozivani od svojih političkih lidera, nacionalnih prvaka i zaštitnika vjere da se javno odrede po ovim pitanjima. Nije čudo da je postavljen kamen temeljac za novu mentalnu bolnicu u Podgorici!
GENOCIDNI ŽRTVENI KUP
U Crnoj Gori odavno traje svojevrsno nadmetanje za Genocidni Žrtveni Kup, iako je to bila i ostala najefektnija alatka za političku manipulaciju u Crnoj Gori. Što se ,,vaš“ narod bolje, odnosno, više plasira na ovom nekrofilskom turniru, to se njegovi politički predstavnici osjećaju pozvaniji da glasnije morališu i sebe samo-imenuju u apsolutne arbitre nacionalnih istorijskih istina.
Treba, takođe, reći ono što je svima očigledno: fokus nacionalnih političkih elita na osvajanje zlatne medalje apsolutne žrtve za svoj narod i vjersku grupu ima najmanje veze s tim narodom i tom vjerom. Bez obzira na njihovu usplamtjelu kvazi-istorijsku retoriku, jedini cilj angažmana na ,,zaštiti nacije i istine“ je zaštita ličnih i političkih, odnosno, partijskih interesa ovih nacionalnih prvaka i poslaničkih gromada.
Selektivno i nacionalno/etnički/vjerski jasno određeno ,,posezanje u prošlost“ je postalo najefektnija alatka za političko napredovanje, ali i za političku eliminaciju i diskreditovanje suparnika. Kao što je to slučaj s mnogim drugim narodima i državama, ono u čemu obiluje i naša istorija – vjerski sukobi, etnička čišćenja, ratni zločini, deportacije i genocid – su emotivno nezamjenljive alatke za homogenizaciju sopstvenog nacionalnog i glasačkog tijela. Za razliku od mnogih drugih naroda i država, u javnom diskursu u savremenoj Crnoj Gori nije ostalo skoro ništa osim krvoločnog nadmetanja u ovoj homogenizaciji.
Nedavna incijativa za usvajanje skupštinske rezolucije o genocidu u Pivi i Velici, kao i ranija slavljenja i napori na rehabilitaciji ratnih zločinaca Draže Mihailovića, Pavla Đurišića, i Baja Stanišića, zahtjevi političara da se uradi generalna revizija dešavanja iz Drugog svjetskog rata, agresivni iskoraci sveštenika Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori u polje istorijskih nedoumica i njihova želja da vjernicima nametnu kandilom namirisane neutemeljene interpretacije prošlosti, te skorašnji dokumentarni portret efendije Osmana Rastodera su konkretni primjeri istorijskog revizionizma i fokusa na individualne nacionalne ili vjerske patnje iz prošlosti.
Iako je to ,,opšte mjesto“, neophodno je ponoviti da politički motivisano insistiranje na ovim temema neminovno produbljuje podjele u Crnoj Gori, jer se javni diskurs zadržava u okovima svojevrsnog balansiranja nacionalnih radikalizama koji jedan drugog prihranjuju komadićima odabranih sjećanja. Pitanje koje je očigledno, a malo ko ga u Crnoj Gori javno postavlja, jeste – koliko ,,političkih zlatnika“ vrijedi dobro tempirani narativ o zločinu?
DVA PUTA
Drugi način dekonstrukcije i banalizacije istorijske matrice jeste insistiranje političara na tome da ove teme nijesu od primarnog značaja i da se moramo okrenuti ka savremenim pitanjima koja su ,,s životom skopčana“.
Tako je ministar vanjskih poslova u Abazovićevoj vladi nedavno ustvrdio da u procesu EU integracija Crne Gore ,,ne treba da bude istorijskih pitanja“ i da se tu radi o nametnutoj anti-EU agendi. Ovakvo viđenje crnogorske situacije je varijacija već viđenog: ranije izrečeni autoritativni stav predsjednika države o identitetskim pitanjima i ,,temeljnom ugovoru“ kao smetnjama na putu ka evropskim integracijama.
Obojica su samo djelimično u pravu.
U pravu su oko procesa EU integracija, jer taj proces nema za cilj da rješava naša domaća nepočinstva i istorijske nedoumice. Istovremeno, njih dvojica koriste priču o EU članstvu kao zaklon od odgovorosti za decenijsko nečinjenje u ovim poljima.
Posao rješavanja ovih istorijskih pitanja je naš i trebalo je da bude fokus svih struktura vlasti u Crnoj Gori u posljednje dvije-tri decenije. Taj posao je hitan i naš u istoj mjeri u kojoj je hitan i naš posao zatvaranja svih pregovaračkih poglavlja za EU integracije. Jedno ne isključuje drugo.
Pošto je decenijska pažnja vladajuće elite bila usmjerena u drugim pravcima, građani Crne Gore danas raspravljaju o stvarima koje su mogle biti riješene davno. Na ovim političarima i njihovim partijama je da odgovore zašto to nije urađeno.
Osim toga, tretiranje neriješenih identitetskih i istorijskih pitanja u Crnoj Gori isključivo kao konstruisanih smetnji EU integracijama, ili kao dimne zavjese kojom se maskira trenutna teška situacija, pokazuje nepoznavanje obima i dubine problema s kojim se nosi Crna Gora ili nedostatak volje da se problem riješi. Takav stav je, u suštini, žmurenje pred neriješenim egzistencijalnim pitanjima i potajno nadanje da bi obećano EU članstvo volšebno moglo riješiti sve naše identitetske i istorijske nedoumice.
Moram reći da je takvo nadanje neutemeljeno i neodgovorno.
PROFITABILNO ŽMURENJE
Ovo politički profitabilno žmurenje doprinosi ranije pomenutoj banalizaciji i devastaciji istorijskog sjećanja u Crnoj Gori, produbljuje krizu i dovodi u pitanje bazični nivo funkcionalnosti države i društva, bez obzira da li će se, i kada, briselska obećanja ostvariti.
Usuđujem se reći da istorijski, politički, obrazovni i kulturni procesi koji se kod nas odvijaju tokom posljednje tri decenije daju određeni kredibilitet mojoj tvrdnji o ,,doručkovanju sjećanja“. Decenije tzv. demokratskog iskoraka i skromnog napora na konstituisanju građanskog društva u Crnoj Gori nameću zaključak da su građani i političke elite koje njima gospodare svojevrsni zatočenici nacionalnog istorijskog diskursa (usuda?) kao okvira promišljanja savremenog trenutka.
Robovanje u ovom intelektualnom i emotivnom zindanu traje skoro dvije stotine godina. Savremene svađe oko prošlih dešavanja i argumentacija koja ih prati potvrđuju da se tokom posljednja dva vijeka taj niski nacionalni horizont nije pomjerio ni za pedalj ka makar-kakvoj formi modernosti.
Ono što je u priči o stereotipima ostalo neizrečeno je spoznaja da istorijsko sjećanje ima veoma značajnu političku specifičnu težinu i da su naše elite vrlo osjetljive na upotrebljivost istorije i sjećanja. Pomenuti trodecenijski procesi su odlična ilustracija agilnosti naše političke elite na manipulisanju i iskorišćavanju tih sjećanja. Ovdje mislim na sve političke partije, parapolitičke asocijacije i strukture koje se samodefinišu kao NVO sektor, kao i na akademske stručnjake koji su svoje istraživačke durbine i stvaralačka pera iznajmili nekoj od političkih skupina i ideoloških matrica.
Radi ubiranja političkih i izbornih poena, svi predstavnici ove elite (svako na svoj način) u javnom diskursu istovremeno dekonstruišu i banalizuju istorijsku matricu i tako degradiraju svaki stručni napor usmjeren ka dokumentovanju, analiziranju i utemeljenom zaokruživanju istorijskog narativa u Crnoj Gori. Retorika koja dominira u političkim, medijskim i skupštinskim prepucavanjima oko dešavanja iz Drugog svjetskog rata (,,raspeće“, ,,stradanje“, ,,golgota“, ,,genocid“) su jasan pokazatelj do koje mjere je zagađen javni i profesionalni diskurs, i zašto je skoro nemoguće nezavisno analizirati ovakva dešavanja iz prošlosti na osnovu raspoloživih dokumenata.
SUDBINSKA POVEZANOST
Iako, u idealnoj situaciji, istoriju treba ostaviti istoričarima, pitanje je da li se to može uraditi u Crnoj Gori, odnosno, da li se to može uraditi igdje, ikada?
Kada su u pitanju politički vruće teme koje elite na vlasti ne žele da ostave u okvirima esnafskih nadležnosti profesionalnih istoričara, kao što je to slučaj s temama iz Drugog svjetskog rata u Crnoj Gori, profesionalni istoričari (uključujući i potpisnika ovih redova) često i oštro učestvuju u javnim debatama. Većina to radi iz osjećanja profesionalne obaveze i želje da od cunamija laži, relativizacija i teorija zavjere, očuvaju lično dostojanstvo. Nažalost, ti rijetki glasovi razuma vođeni raspoloživim dokumentima su brzo i lako zaglušeni jednoumnim hukom gomile koju predvode zajapureni partijski tribuni.
Zato stručne analize osjetljive istorijske problematike ostaju uglavnom između korica stručnih referata i knjiga koje su rjeđe dostupne javnosti.
Brzo postane jasno zašto su rijetki oni koji su spremni da se nose s političkim, socijalnim, profesionalnim i privatnim posljedicama iskrene, dokumentovane i sveobuhvatne stručne analize arhivskog materijala iz Fonda 110 – Komisija za ratne zločine, u Arhivu Jugoslavije, dokumenata pohranjenih u Vojno-istorijskom muzeju i drugim arhivskim zbirkama, na primjer. Za one nedovoljno upućene: ovo su neke od arhivskih kolekcija gdje se čuvaju dokumenti o mnogim ,,našim“ herojima i ,,njihovim“ zločincima, i obrnuto.
Iako su dokumenti koja sadrže ovi i slični fondovi proizvod decenijskog rada na čuvanju dokaza o jednom vremenu, poražavajuće je da se ovi dokumenti tretiraju onako kako to rade mnogi nacionalni političari i istoričari. Jedni se tretiraju i javnosti nude kao apsolutna istina, a drugi se zanemaruju kao problematični produkti ideološke ostrašćenosti poslijerantih pobjednika.
No, možda je ova poteškoća najbolji razlog zašto čitavu stvar treba ostaviti istoričarima da je raščlanjuju na puškomet od grabežljivih očiju političara. Mislim da naše društvo jedino tako može iskoračiti van restriktivnih okvira nacionalnog diskursa i konačno započeti izgradnju istinskog građanskog društva.
Autor/ica 👤Srđa Pavlović
