ENG
Upita li se obrazovani Evropejac što on zamišlja pod rečju čovjek, onda u njegovoj glavi gotovo svagda počinju da ce sukobljavaju tri posve nespojiva idejna kruga. Jednom je to misaoni krug jevrejsko-hrišćanskog predanja o Adamu i Evi, o stvaranju, o raju i padu. Drugi je grčko-antički misaoni krug, ukome ce prvi putu svetu uzdigla samosvest čovjeka do pojma njegova osobita položaja, i to tvrdnjom da čovjek postaje čovjekomjer posjeduje um, logos, phronesis, ratio, mens itd. – gdje logos znači i govor i sposobnost da ce shvati šta svih stvari. S ovim nazorom ce usko povezuje nauka da je nadljudski Um takođe podloga celom svemiru, a na kojem od svih bića sudeluje samo čovjek. Treći misaoni krug, koji je takođe odavno postao tradicionalan, misaoni krug moderne prirodne znanosti i genetičke psihologije da je čovjek vrlo kasni konačni rezultat razvoja Zemlje, biće koje ce od svih praoblika u životinjskom svetu razlikuje samo komplikacionom stupnju mešanja energije I sposobnosti sposobnosti koje ce po sebi pojavljuju već u podljudskoj prirodi. Ovim trima idejnim krugovima nedostaje svako međusobno jedinstvo. I tako posedujemo prirodno-znanstvenu, filozofsku i teleologijsku antropologiju, koje ne mare jedna za drugu. No nemamo jedinstvene ugeje o čovjeku. [,..]
Prva ideja o čovjeku, koja je davno vladala y teističkim (jevrejski i hrišćanski), Osobito svima crkveno vezanim životnim krugovima, nije proizvof filozofije i znanosti, nego je ideja religioznog verovanja.
[…] Druga ideja o čoveku među nama danas vlada bila je – neka bude svesno i oštro rečeno – tako izum Grka, grčkog građanstva: jedan od najsilnijih i najzamašnijih pronalazaka povesti ljudskog samoprosuđivanja, koji su Grci i samo oni otkrili – i drugi ljudski kulturni krug. To je, formalno rečeno,ideja homo sapiensa; njapre od Anaksagore, Platona i Aristotela pojmovno i filozofski najistančanije određenije, najjasnije izražena.
[…] Treća ideologija o čovjeku koja kod nas kritikom u najmanju ruku tako poljuljana kao i one do sada spomenute – naturalistička je, pozitivistička,kasnije i pragmatička nauka, koje ću sve označiti formulom homo faber.
[…] Četvrta idejanije nije u svom jedinstvu, ni u svom značenju, ni y svom relativnom pravu pravu dosada od opšteg obrazovanog sveta shvaćena I priznata… Najednostavnije pitanje: „Kakvo je biće čovjek?” odgovor je ove antologije: čovjek je stvor koji je na osnovu svojih golih surogata jezik, oruđa i bolesnom izdizanju svoje samosvesti živi kao dezerter života uopšte, a naposle dezerter od njegovih osnovnih vrednosti, njegovih zakona, njegovog svetog kosmičkog smisla.
[…] I još ima poslednja, peta danas zastupana ideja o čovjeku! I njoj odgovara svojevrsna povest… Ovaj je novi oblik antropologije opet prihvatio nanovo racionalno potkrepio Ničeovu ideju natčovjeka.
(M. Šeler, Položaj čovjeka u kosmosu)
