Antifašističko nasleđe bosanskih Muslimana: Knjiga koja razbija stereotipe o Drugom svetskom ratu

Izdvajamo

• Mark Atilla Hoare je britanski istoričar, što će reći da ima neophodnu distancu prema predmetu izučavanja i nema nikakvih razloga da bude pristrasan. Njegova namera nije bila da ispeva panegirik Titu i NOP-u, pominje Hoare i partizanske greške i zločine, slučajeve nasilja, korišćenje rata za obračun sa neistomišljenicima i ubijanje trockista. Međutim, kako se tokom čitanja knjige slažu slike zla jedna na drugu, sve gora i strašnija jedna od druge, sklapa se predstava o Jugoslaviji koja je temeljno razvaljena i podeljena između okupatora, prepuštena kvislinzima da orgijaju i ubijaju, predstava zemlje u kojoj traje rat svih protiv svih – ustaše ubijaju Jevreje, Rome i Srbe, četnici kolju Bošnjake i partizane, ljotićevci i nedićevci tamane Jevreje, Rome i antifašiste, čitava zemlja pretvorena je u jednu sveopštu klanicu.

Povezani članci

• MILIONI PODIJELJENI IZMEĐU SDA I HDZ: Vlada HNK novac za hitne slučajeve dala RTV Herceg Bosne i privatnim kompanijama
• POVJERENSTVO ZA SUOČAVANJE S PROŠLOŠĆU
• Pred punom dvoranom ADU-a u Zagrebu predstavljena nova knjiga ‘Kazalište krize’ autorice prof. Snježane Banović
• Mostarski teatar mladih u Višegradu oživljava kulturnu scenu
• Policija ne dozvoljava migrantima da se iskrcaju iz talgo voza u Bihaću
• Fašizam u ime patriotizma!

Foto: Getty Images

Bosanski Muslimani u Drugom svetskom ratu

Jugoslaviju ne bi mogao da obnovi ni svemogući Bog, a kamoli neka smrtna i ograničena ljudska bića. A pogotovo je nemoguće da ljudi tako obnovljenu državu stvore na načelu ravnopravnosti, da pomire zakrvljene narode, da naprave prosperitetno društvo koje će se decenijama razvijati i pretvoriti se u najpristojniju državnu tvorevinu koju su balkanski narodi ikad imali. Međutim, upravo to su uspeli da učine Tito, KPJ i NOP, ma koliko to izgledalo neverovatno. U njihovom slučaju parola „Budimo realni – tražimo nemoguće“ nije bila tek puka fraza. I za to im treba odati zasluženo priznanje i dati počasno mesto u istoriji sa kojeg ih neće pomeriti nikakvi bedni revizionisti i ostali ljubitelji fašističkih saradnika.

Piše: Tomislav Marković

Revizija istorije traje već tri decenije, otkad je počela nacionalistička kontrarevolucija. Revizionisti rade neumorno, bombardujući nas sa svih strana lažnim informacijama, a takva masovna propaganda neviđenih razmera na kraju je dovela do potpuno iskrivljene slike o Drugom svetskom ratu koja dominira u javnosti. Velikosrpski propagandisti su stvorili predstavu po kojoj su samo Srbi bili antifašisti dok su svi ostali jugoslovenski narodi bili saradnici okupatora. Srbi su se borili protiv fašizma, dok su za to vreme Hrvati bili ustaše, a Bošnjaci „hrvatsko cvijeće“, sve sami fašisti, kolaboranti i kvislinzi.

Toliko se daleko otišlo u falsifikovanju prošlosti da je ustanovljena nova zvanična istina, pa deca već godinama u srpskim školama uče da je Srbija u Drugom svetskom ratu imala čak dva antifašistička pokreta – partizanski i četnički. Ova dva pokreta su potpuno izjednačena, s tim što je četnički malo ravnopravniji, uprkos evidentnim činjenicama o četničkim zločinima, masovnim pokoljima i saradnji sa nacističkim okupatorom.

Pritom, velikosrpskim nacionalistima nije uopšte stalo do antifašizma, budući da se ionako nalaze na suprotnoj strani, već samo manipulišu istorijskim činjenicama kako bi se nadgornjavali sa susednim narodima, kako bi se stvorila slika da su Srbi uvek bili na pravoj strani istorije, dok su svi drugi najobičnije nacističke sluge. U ratovima devedesetih ovakva propaganda je poslužila i kao opravdanje zločina i genocida: pošto su već svi Bošnjaci predstavljeni kao kolaboranti i ustaški koljači, onda se pokolji u agresiji na BiH u okviru ovakve matrice posmatraju kao odmazda za zločine nad Srbima iz Drugog svetskog rata.

Otpor Nezavisnoj državi Hrvatskoj

Zacementirana revizionistička laž može se razbijati samo ozbiljnim istorijskim istraživanjima. Upravo to čini knjiga britanskog istoričara Marka Atille Hoarea „Bosanski muslimani u Drugom svjetskom ratu“ koju je objavila izdavačka kuća Vrijeme u prevodu dr Emira Suljagića. U ozbiljnoj naučnoj studiji na preko 500 stranica Hoare nedvosmisleno pokazuje da je pobeda partizana u Drugom svetskom ratu bila nemoguća bez masovnog učešća Muslimana u redovima Narodno-oslobodilačkog pokreta. Hoare razbija još jedan uvreženi stereotip o masovnoj podršci koju su Bošnjaci davali marionetskoj kvislinškoj tvorevini – Nezavisnoj državi Hrvatskoj. Navodeći brojne činjenice, dokumente i silnu arhivsku građu, Hoare pokazuje da NDH nikada nije uživala veliku podršku među Muslimanima, naprotiv – sve vreme je postojao veliki otpor prema ustaškoj državi koji je poprimao različite oblike.

Bilo je nekoliko uzroka muslimanskom zaziranju od NDH. S jedne strane, ustaška vlast je Muslimane smatrala Hrvatima, pa im je stoga pretila opasnost od asimilacije,  kolektivnog pokrštavanja i prevođenja u katoličanstvo. S druge, kao što kaže Hoare: „Muslimanski otpor ustašama bio je podstaknut prije svega ustaškom antisrpskom politikom, koja je isprovocirala masovnu srpsku reakciju protiv muslimana i zaprijetila da zapali cijelu Bosnu i Hercegovinu“. Otporu je doprinela i činjenica da organi kvislinške države nisu uspevali da zaštite Muslimane od četničkih pokolja. Takođe, utapanje Bosne i Hercegovine u NDH nije se dopadalo muslimanskim elitama koje su bile ujedinjene oko ideje bosanske autonomije.

Hoare jasno određuje: „Sve struje unutar muslimanske antiustaške opozicije bile su ujedinjene u jednom cilju: samostalna Bosna i Hercegovina, u kojoj će muslimanska individualnost biti zaštićena”. Muslimanska pozicija je bila specifična, našavši se između čekića i nakovnja, između NDH i četnika, nastojali su na svaki način da očuvaju stanovništvo i sopstveni identitet. Hoare piše: „Različite muslimanske struje nisu jedne druge doživljavale kao prave neprijatelje, nego kao saputnike koji su izabrali samo drugi način za postizanje krajnjeg cilja – nacionalno oslobođenje”.

Rezolucije protiv progona Srba

Na početku rata, između septembra i decembra 1941. godine, muslimanske elite uputile su nekoliko rezolucija nemačkim vlastima i NDH u kojima se osuđuje progon Srba. Jedna od njih bila je i Sarajevska deklaracija koju su potpisali El-Hidaje, Narodna uzdanica, esnafsko udruženje Hurijet, Muslimansko dobrotvorno društvo Merhamet, muslimanska udruženja El-Kamer i Bratstvo i Savez bivših zemljoposjednika. U rezoluciji je, između ostalog, pisalo: “Muslimani su i u svojoj prošlosti za vrijeme Turske, kad su bili jedini gospodari, tolerirali bez razlike sve vjere i nikom nisu zuluma činili. Stoga se ne mogu ni danas muslimani predstavljati inicijatorima zločina i onima koji ne trpe grko-istočnjake, i izazivaju sve nerede, kao što neki namjerno čine.” Nakon što su rezolucije objavljene delegacija sarajevskih Srba došla je u posetu jednom od autora, Asimu Musakadiću, kako bi izrazila zahvalnost.

Mostarska deklaracija imala je sličan sadržaj, u njoj su osuđeni i Muslimani koji su učestvovali u zločinima: “Svaki pravi musliman, oplemenjen uzvišenim propisima Islama, osuđuje ovakva zlodjela, ma sa koje strane dolazila, jer zna da islamska vjera smatra najtežim grijehom ubijanje i mučenje nevinih, kao i otimanje tuđeg dobra, te prevjeravanje pod okolnostima koja isključuju slobodnu volju. Šaka onih nazovi muslimana, koji su se o to ogriješili, samim tim su se ogriješili o uzvišene propise Islama, pa će ih neminovno stignuti Božija kazna i ljudska pravda. Osuđujući sve to molimo da se zavede potpuna jednakost i ravnopravnost, red i zakonitost za sve, bez obzira na vjersku i narodnu pripadnost”.

Saradnja sa NOP-om

Inače, pomenuta organizacija Merhamet bila je glavni sarajevski snabdevač partizana svim što im je bilo nephodno za život i borbu. Hoare piše: „Građani Sarajeva sakupljali su novac, hranu, odjeću i druge potrepštine za NOP – takozvanu ‘narodnu pomoć’ – koju su dostavljali partizanima ili dijelili izbjeglicama ili porodicama zatvorenih pripadnika NOP-a ili porodicama partizana. Po riječima jednog aktiviste NOP-a, jedan od najvažnijih izvora takve pomoći bilo je muslimansko dobrotvorno društvo Merhamet za koje je radio velik broj građana Sarajeva; Merhamet je osiguravao novac, odjeću, obuću, čaršafe i pokrivače, jastuke, ćebad, brašno, so, šećer, krompir, suhe šljive, posuđe i druge potrepštine”.

Saradnja muslimanskih organizacija i NOP-a nije bila nikakva slučajnost ili eksces, već pravilo i sasvim logičan proces. Ona je plod mudre politike Josipa Broza Tita i vrha Komunističke partije, odnosno zajedničkih ciljeva koji su imali partizani i muslimanski autonomaši. Njih je ujedinila težnja ka očuvanju bosanske autonomije, federalni princip na kojem je ustrojena buduća država, a u tom okviru je Bosna i Hercegovina postala ravnopravna federalna jedinica, jedna od šest republika. Sve druge opcije za Muslimane su bile neprihvatljive, pogotovo u nekoj dalekosežnijoj budućnosti. Ustaška NDH je želela da ih asimiluje, četnici su sprovodili genocid nad Bošnjacima, a u najboljem slučaju su ih smatrali Srbima; Italijani su usko sarađivali sa četnicima, a nakon pada Italije, Nemci su sklopili savez sa četnicima na štetu Bošnjaka koji su bili prepušteni koljačima na milost i nemilost.

Muslimani, ključ za premoć u Bosni i Hercegovini

Jedina snaga koja se zalagala protiv bratoubilačkog rata, za ravnopravnost svih naroda i narodnosti Jugoslavije, jedini pokret koji je držao do bosanske autonomije i posebnosti i bio spreman da to ugradi u federativni okvir nove države – bio je Titov NOP. Saradnja Muslimana i NOP-a bila je logična jer su Muslimani činili većinu gradskog stanovništva u BiH. Kao što veli Hoare: „Za prevlast u Bosni i Hercegovini bilo je potrebno držati gradove, što nije bilo moguće bez političke baze u urbanom muslimanskom stanovništvu; baš kao što je Bosna i Hercegovina bila ključ za prevlast u Jugoslaviji, muslimani su bili ključ za premoć u Bosni i Hercegovini”.

Hoare na konkretnim primerima pokazuje da oslobađanje bosanskih gradova nije bilo moguće bez saradnje NOP-a sa gradskim strukturama. NOP se duboko infiltrirao u redove ustaške države, imao je svoje ljude svuda, pre nego što bi se pristupilo borbi za oslobođenje nekog grada po pravilu je već bila dogovorena predaja domobrana bez borbe, kao i predaja naoružanja. Od 1943. godine Muslimani koji su bili u autonomaškim milicijama ili u domobranima masovno su prelazili u partizane, i tako je NOP progresivno rastao. Ilegalni NOP koji je tajno delovao u urbanim sredinama usko je sarađivao sa brojnim pristalicama u domobranskim redovima. Domobrani su bili ključni faktor kad je u pitanju snabdevanje partizana oružjem, municijom, provijantom i ostalim potrepštinama. Hoare piše: „Ilegalni NOP je oružje i municiju za partizane nabavljao od Vojno-tehničkog instituta, od samovozne bojne i artiljerijskog sklopa, iz domobranskih magazina i oklopnih vozova”.

Koliko su partizanski ilegalci bili vešti u infiltriranju u neprijateljske redove najbolje govori primer Marijana Dugandžića, bivšeg oficira Jugoslovenske vojske koji je mobilisan u domobrane, a zapravo je radio za NOP. On je bio zadužen za vezu u Centru dojavništva, pa je mrtav hladan koristio radiostanicu vazduhoplovstva NDH na aerodromu u Rajlovcu kako bi prenosio informacije Vrhovnom štabu. Prema njegovim rečima, ideja je potekla od Vladimira Perića Valtera: „Ovakva ilegalna radio-veza iz jednog ovakvog neprijateljskog centra, kao što je rajlovački aerodrom i uz neposredno prisustvo domobranskih i njemačkih jedinica, može nam olakšati rad, jer kome bi palo na pamet da ilegalnu radiostanicu traži u bazi zrakoplovstva NDH. To se smatralo nemogućim i nezamislivim. Ta naša drskost može nam donekle garantirati uspjeh. Ko bi mogao doći na ideju da na ovakvom aerodromu traži ilegalnu radio-stanicu, a još više kome bi palo na pamet da je ta radio-stanica ista ona koja radi u mreži domobranskog zrakoplovstva, da je čak jedna od glavnih radio-stanica NDH, a da istovremeno održava radio-vezu sa Vrhovnim štabom NOP-a?”

Proglašenje BiH za republiku

Zapravo je saradnja NOP-a i Muslimana bila jedino logična i prirodna, pa je začuđujuće kako je to uopšte bivalo previđano. Tito i Komunistička partija rukovodili su se neumoljivim logičkim nizom koji ovako izgleda: “Da bi stekao prevlast u Bosni i Hercegovini, NOP je morao zauzeti bosanskohercegovačke gradove; da bi to uradio, morao je pridobiti podršku dijela muslimanskog stanovništva; da bi pak uspio u tome, NOP je morao kooptirati elemente muslimanske elite; da bi dobio podršku svih muslimanskih slojeva, morao je čvrsto i otvoreno podržati princip bosanske samostalnosti”. Taj princip je podržan na prvom zasedanju ZAVNOBiH-a u novembru 1943. godine, da bi bio definitivno potvrđen par dana kasnije, na Drugom zasedanju AVNOJ-a.

Međutim, nije proglašenje BiH za republiku, ravnopravnu s ostalih pet republika, išlo tako lako i po automatizmu. U igri su bile još neke ideje, alternativno rešenje je bilo da BiH dobije status autonomne pokrajine, ali ne u okviru neke republike, već bi bila direktno podređena saveznoj državi. Uoči zasedanja ZAVNOBiH-a, u razgovorima sa bosanskim komunističkim vođama Avdom Humom i Rodoljubom Čolakovićem, ideju o pokrajini zastupali su članovi Centralnog komiteta iz Srbije i Crne Gore – Sreten Žujović Crni, Moša Pijade i Milovan Đilas. Humo i Čolaković su se tome suprotstavili, insistirajući da BiH dobije status republike, ravnopravan sa drugima. Pošto nikako nisu mogli da se dogovore o budućem statusu BiH, na kraju je odluka prepuštena Titu koji je mudro presudio u korist republike. Potom je moglo da se održi i slavno Drugo zasedanje AVNOJ-a na kom je stvorena socijalistička Jugoslavija.

Uloga pukovnika Sulejmana Filipovića

Pored Hume i Čolakovića, treća ključna figura za saradnju Muslimana i NOP-a, kao i za ravnopravnost Bošnjaka sa ostalim narodima bio je Sulejman Filipović. On je bio pukovnik i zapovednik Osme domobranske pukovnije koja je delovala na području Tuzle. Međutim, tokom rata održavao je veze sa Svetozarom Vukmanovićem Tempom i drugim predstavnicima NOP-a. Prilikom oslobađanja Tuzle u oktobru 1943. Filipović je prešao na stranu partizana, zajedno sa 70-ak oficira i nekoliko hiljada vojnika. Njegov prebeg u NOP omogućio je masovno pristupanje Bošnjaka Narodno-oslobodilačkom pokretu.

Na Drugom zasedanju AVNOJ-a u prvom nacrtu deklaracije stajalo je da će nova jugoslovenska federacija garantovati “potpunu jednakost Srba, Hrvata, Slovenaca, Crnogoraca i Makedonaca”. Filipović je predložio da se rečenica o nacionalnoj jednakosti ispravi i da glasi: “Jugoslavija se izgrađuje i izgradiće se na federativnom principu, koji će obezbijediti punu ravnopravnost Srba, Hrvata, Slovenaca, Makedonaca i Crnogoraca, odnosno naroda Srbije, Hrvatske, Slovenije, Makedonije, Crne Gore i Bosne i Hercegovine”. Proširujući princip ravnopravnosti sa nacija na republike, Filipović je omogućio faktičko priznavanje Muslimana kao posebnog naroda u budućoj državi. Kasnije je Filipović postao blizak Titov prijatelj, bio je na visokim funkcijama u NOP-u do kraja rata, a nakon oslobođenja postao je prvi ministar šumarstva u novoj Jugoslaviji.

Kompleksna slika Drugog svetskog rata

Posebna vrlina Hoarine knjige je predočavanje kompleksne slike o Drugom svetskom ratu, izvan svih stereotipa i shema koje neminovno pojednostavljuju istorijske događaje. Stvarnost je bila mnogo zamršenija, raznovrsnija i komplikovanija od ustaljenih predstava. “Ponašanje dominantne većine naroda vjerovatno se nije uklapalo u jasne kategorije kolaboracije i otpora; bila je to čudna mješavina te dvije stvari”, kaže Vojtech Mastny u delu “Česi pod nacističkom vlašću”. Ovaj citat upućuje Hoarea da detaljno ispita kako su stvari izgledale na terenu, pogotovo u lokalnim sredinama.

Na osnovu silesije dokumenata, pažljivom analizom tona arhivske građe, Hoare dolazi do sledećeg zaključka: “Historičari i hroničari građanskog rata u Jugoslaviji izmedu 1941. i 1945. godine tradicionalno su ga predstavljali kao borbu izmedu tri jasno suprotstavljene strane: ustaša, četnika i partizana. Taj je pristup pogrešan, jer je borba za Bosnu i Hercegovinu bila borba u kojoj su i odanost i uloge često bili izmiješani: srpski ilegalci u ilegalnom NOP-u predstavljali su se kao muslimani, muslimani u partizanima koristili su srpska imena, ustaše su prelazili u komuniste, komunisti u ustaše, partizani u četnike, četnici su radili za partizane, muškarci su se odijevali kao žene, žene se borile kao muškarci, a mnogi aktivisti su istovremeno radili za različite sukobljene strane… Većina građana nije podržavala nijednu stranu u sukobu, nego su, prije svega, pokušavali preživjeti”. Slično je bilo i u drugim krajevima okupirane Jugoslavije, malobrojni su bili oni jasno ideološki opredeljeni, većina je jednostavno nastojala da se sačuva od nasilja i smrti, a u tom dovijanju razvijale su se razne strategije, u skladu sa okolnostima.

Putovanje Olge Marasović u Tuzlu

Sukobljene strane u ratu nisu bile jasno odvojene, već su se neretko preplitale; često su se članovi iste porodice, drugovi iz školske klupe, porodični prijatelji, rođaci, komšije – nalazili na različitim stranama, što je dovodilo do bizarnih situacija. Hoare pronalazi vrlo plastične primere koji ilustruju njegovu tezu. Recimo, Olga Marasović, sekretar mesnog komiteta KPJ za Sarajevo u martu 1942. je putovala za Tuzlu kako bi se s lokalnim komunistima dogovarala o pripremama ustanka. U svojim sećanjima Marasović piše kako nije bila sigurna gde će prenoćiti: “Imala sam mnogo prijatelja i poznanika iz Tuzle sa studija. Međutim, svi su bili moji politički istomišljenici i stoga pod policijskim nadzorom. Takve domaćine nisam htjela. Boravak u hotelu bio je podjednako nesiguran. Policijske racije su bile česte, a ja sam imala kompromitujući materijal. (…) Odlučila sam da će mi domaćini biti porodica ustaškog pukovnika Stipkovića. Njegova supruga bila je moja kuma. Prijateljstvo naših porodica datiralo je otprije rata u Bijeljini. I pored toga što je mom bratu suđeno kao komunisti, prijateljstvo je ostalo nepomućeno, što je u to vrijeme bilo i za očekivati u svakom manjem gradu.”

Na kraju je sve prošlo iznenađujuće dobro: “Pozdravili su me izuzetno toplo. Da bi još više pokazali dobrodošlicu, izveli su me u Hotel Bristol. Tolika toplina me nije oduševila, ali nisam mogla odbiti poziv. U hotelu gdje su me izveli pridružilo nam se nekoliko ustaških oficira koji su bili i nasrtljivi, po svoj prilici da svom nadređenom, a mom domaćinu ukažu poštovanje”.

Šefkija Bijedić u štabu Huske Miljkovića

Hoarina knjiga je puna ovakvih detalja i anegdota koji prosto vape za filmskom ili književnom obradom. Sličan je i primer koji Hoare navodi pišući o Huski Miljkoviću, bivšem partijskom funkcioneru koji je razrešen dužnosti zbog nediscipline i neprimerenog ponašanja. Miljković je 1943. formirao brojnu muslimansku miliciju i zavladao Cazinskom krajinom, a potom je pregovarao i sa partizanima i sa ustašama na čiju će stranu preći. Na kraju je sklopio sporazum sa NOP-om, ali je i dalje održavao veze sa ustašama. Šefkija Bijedić bio je jedan od partijskih aktivista koji su boravili u Miljkovićevom štabu nastojeći da ga potpuno stave na partizansku liniju.

Hoare ovako opisuje jednu situaciju iz tog vremena: “Huska bi otvoreno razgovarao telefonom, šalio se s ustašama i razgovarao pred komunistima o njihovoj saradnji. Komunisti su to nekad koristili. Jednom prilikom, ustaški obavještajni oficir, kojeg su partizani dugo pokušavali zarobiti, pojavio se u automobilu sa šoferom pred komandom grupe, tražeći da se vidi s Huskom koji je u tom trenutku bio odsutan. Sreo je Bijedića, koji je nosio fes, rukovao se s njim, sjeo i ponudio ga cigaretom. Dok su razgovarali, ustaški oficir je Bijediću postavio nekoliko pitanja, uključujući i pitanje o tome gdje se nalazi partizanski oficir Šukrija Bijedić, potpuno nesvjestan da razgovara s Bijedićem, koji mu je na kraju ponudio da ga odvede do Huske u Malu Kladušu. Bijedić i još jedan partizan ušli su u auto ustaškog oficira, sjeli iza njega i vozača i krenuli prema Maloj Kladuši, da bi onda izvukli pištolje i zarobili šokiranog oficira koji je zajedno s vozačem predan štabu Četvrtog korpusa”.

Tuzlanski muftija spasava Srbe od ustaša

Navođenjem ovakvih i sličnih primera, detaljnim opisima onoga što se dešavalo na lokalu, zadiranjem u komplikovane odnose različitih grupa koje su učestvovale u sukobu, Hoare daje vrlo realističnu i živu sliku Drugog svetskog rata. Svaki od brižljivo opisanih i dokumentovanih događaja ruši bar po jedan stereotip. Navedimo samo još jedan primer koji govori o tome kako su muslimanske verske elite spasavale Srbe od ustaškog noža. U Tuzli su ustaše planirale da za Badnje veče u januaru 1942. godine eksplozivom podignu u vazduh pravoslavnu crkvu tokom službe, zajedno sa svim okupljenim vernicima, čime bi započeo sveopšti pokolj tuzlanskih Srba.

Za taj plan saznao je tuzlanski muftija Alija Kurt, stavio se na čelo muslimanske delegacije koja je kod nemačkih vlasti izdejstvovala da do tog zločina ne dođe. Muftija, čija su dva sina bili komunisti, kasnije je posetio Pavelića u Zagrebu, zahtevajući da se prestane sa progonom Srba u Tuzli. Hoare navodi reči koje je muftija Kurt izgovorio na sednici Velike župe: “I Turska Imperija davala je fermane za gradnju srpskih crkava, a ovo je žalosno, da braća u Hristu, jedan drugome obaraju crkve.”

Nehotična himna Titu i partiji

Mark Atilla Hoare je britanski istoričar, što će reći da ima neophodnu distancu prema predmetu izučavanja i nema nikakvih razloga da bude pristrasan. Njegova namera nije bila da ispeva panegirik Titu i NOP-u, pominje Hoare i partizanske greške i zločine, slučajeve nasilja, korišćenje rata za obračun sa neistomišljenicima i ubijanje trockista. Međutim, kako se tokom čitanja knjige slažu slike zla jedna na drugu, sve gora i strašnija jedna od druge, sklapa se predstava o Jugoslaviji koja je temeljno razvaljena i podeljena između okupatora, prepuštena kvislinzima da orgijaju i ubijaju, predstava zemlje u kojoj traje rat svih protiv svih – ustaše ubijaju Jevreje, Rome i Srbe, četnici kolju Bošnjake i partizane, ljotićevci i nedićevci tamane Jevreje, Rome i antifašiste, čitava zemlja pretvorena je u jednu sveopštu klanicu.

Zaključak koji neminovno proizlazi iz takve slike je da Jugoslaviju ne bi mogao da obnovi ni svemogući Bog, a kamoli neka smrtna i ograničena ljudska bića. A pogotovo je nemoguće da ljudi tako obnovljenu državu stvore na načelu ravnopravnosti, da pomire zakrvljene narode, da naprave prosperitetno društvo koje će se decenijama razvijati i pretvoriti se u najpristojniju državnu tvorevinu koju su balkanski narodi ikad imali. Međutim, upravo to su uspeli da učine Tito, KPJ i NOP, ma koliko to izgledalo neverovatno. U njihovom slučaju parola „Budimo realni – tražimo nemoguće“ nije bila tek puka fraza. I za to im treba odati zasluženo priznanje i dati počasno mesto u istoriji sa kojeg ih neće pomeriti nikakvi bedni revizionisti i ostali ljubitelji fašističkih saradnika.