Udarac britanskog Vrhovnog suda škotskoj nezavisnosti

Povezani članci

• Erdogan u Istanbulu: Ostajem uz svoj narod
• Počeli međunarodni letovi na glavnom aerodromu u Pekingu
• Marš Dostojanstva – deseci tisuća na ulicama Španjolske: “Kruha, posla, krov nad glavom”
• Podele u NATO oko izbora novog generalnog sekretara
• Evropska unija s Amerikom dogovorila kupovinu plina umjesto ruskog koji je do sada kupovala
• Boris Johnson ipak ne želi strane radnike

Škotski aktivisti za nezavisnost protestiraju ispred Vrhovnog suda Ujedinjenog Kraljevstva. Foto: REUTERS/Peter Nicholls

Britanski Vrhovni sud presudio je da škotska vlada ne može održati novi referendum o nezavisnosti bez odobrenja britanskog parlamenta, što je osujetilo planove i obećanja škotskih čelnika o referendumu sljedeće godine.

Međutim, dok škotska premijerka najavljuje ‘de facto’ referendum na narednim opštim izborima, presuda bi mogla biti prepreka u ostvarivanju međunarodnog legitimiteta i proklamovanog cilja Škotske da se ponovo pridruži Evropskoj uniji (EU), pišu svjetski mediji.

Prepreka kampanji škotske vlade

Nova odluka britanskog Vrhovnog suda prepreka je kampanji škotske vlade da se odvoji od Ujedinjenog Kraljevstva (UK), ističe Asošiejtid pres (The Associated Press).

Vrhovni sud presudio je u srijedu, 23. novembra, da škotski parlament “nema ovlasti donositi zakone za referendum o nezavisnosti Škotske”, dok je predsjednik Vrhovnog suda, Robert Rid (Reed) naglasio da je pet sudaca jednoglasno donijelo presudu.

Poluautonomna škotska vlada želi sljedećeg oktobra održati referendum s pitanjem “Treba li Škotska biti nezavisna država?”. Ipak, dodaje AP, konzervativna britanska vlada u Londonu odbija da odobri glasanje s tvrdnjom da je to pitanje riješeno na referendumu 2014., na kojem su škotski birači odbacili nezavisnost s razlikom od 55 prema 45 odsto.

Vlada u Edinburgu koja se zalaže za nezavisnost, ipak želi preispitati odluku ističući da je izlazak Britanije iz Evropske unije, čemu se protivila većina škotskih birača, radikalno promijenio politički i ekonomski krajolik. Škotska premijerka Nikola Stardžon (Nicola Sturgeon) tvrdi da ima demokratski mandat od škotskog naroda da održi novo glasanje o odcjepljenju jer u škotskom parlamentu postoji većina koja podržava nezavisnost.

Međutim, dodaje Asošiejtid pres, ankete pokazuju da su Škoti otprilike ravnomjerno podijeljeni po pitanju nezavisnosti – a također i da većina glasača ne želi novi referendum u skorije vrijeme.

Škotska i Engleska su, podsjeća AP, politički ujedinjene od 1707., dok Škotska ima vlastiti parlament i vladu od 1999. i donosi vlastitu politiku o javnom zdravstvu, obrazovanju i drugim pitanjima, a Vlada Velike Britanije u Londonu kontroliše pitanja kao što su odbrana i fiskalna politika.

Pitanje međunarodnog prava o samoopredjeljenju

Iako je najviši britanski sud osujetio nastojanje škotske nacionalističke vlade da održi drugi plebiscit sljedeće godine, Škotska nacionalna stranka (SNP) je najavila da će naredne opšte izbore pretvoriti u ‘de facto’ glasanje o odvajanju od ostatka UK-a, prijeteći ustavnim haosom, ističe agencija Frans press (Agence France Presse).

Škotska premijerka i čelnica SNP-a Nikola Stardžon rekla je da poštuje presudu, ali da je “razočarana”, tvitujući da ako Škotska ne može “izabrati vlastitu budućnost bez pristanka Vestminstera”, ideja o UK-u kao dobrovoljnom partnerstvu razotkrivena je kao “mit”.

Predsjednik Vrhovnog suda, Robert Rid, naglasio je da je ovlast raspisivanja referenduma “rezervisana” za britanski parlament prema škotskoj nagodbi o decentralizaciji, ističe AFP i dodaje da su na saslušanju u Vrhovnom sudu prošlog mjeseca, predstavnici škotske vlade tražili presudu o pravima decentralizovanog parlamenta u Edinburgu ako London nastavi s blokadom referenduma o nezavisnosti.

Škotska vlada je nastojala stvoriti vlastiti pravni okvir za još jedan referendum, tvrdeći da je “pravo na samoopredjeljenje temeljno i neotuđivo pravo”. Međutim, naglašava AFP, Vrhovni sud je odbacio poređenja koje je iznio SNP, a koji je Škotsku uporedio s Kvibekom ili Kosovom.

Sudac Rid je rekao da se međunarodno pravo o samoopredjeljenju primjenjuje samo na bivše kolonije, ili tamo gdje je narod potlačen vojnom okupacijom, ili kada su određenoj grupi uskraćena njena politička i građanska prava. Ništa od toga se ne odnosi na Škotsku, rekao je predsjednik Vrhovnog suda.

Bez odobrenja suda, Stardžon je obećala da će sljedeće opšte izbore u Velikoj Britaniji, koji su zakazani najkasnije za januar 2025., pretvoriti u kampanju o nezavisnosti, ističe Frans pres i dodaje da se SNP kandidovao na škotskim parlamentarnim izborima 2021. uz obećanje da će održati pravno valjani referendum nakon što se smirila kriza s pandemijom COVID-19.

EU kao ‘glavni razlog’

Vlada premijerke Stardžon je u nizu izvještaja iznijela razloge zbog kojih bi Škotska sada trebala biti “više nego ikad” odvojena od Ujedinjenog Kraljevstva, napisao je Vašington post (The Washington Post).

Među glavnim razlozima je to što bi se odvajanjem Škotska mogla ponovno pridružiti Evropskoj uniji, napisao je list, ukazujući da se pitanje škotske nezavisnosti zakomplikovalo na glasanju o Bregzitu (Brexit) u junu 2016., na kojem su Škoti snažno podržali ostanak u EU, sa 62 prema 38 odsto.

Britanska vlada je, ističe vašingtonski list, dopustila referendum 2014., na kojem je većina Škota glasala za ostanak u Ujedinjenom Kraljevstvu, dok su bivši premijeri Boris Džonson (Johnson), Liz Tras (Truss) i sadašnji Riši Sunak (Rishi), signalizirali da se protive drugom referendumu.

Nakon presude, Stardžon je izdala saopštenje, rekavši da poštuje Vrhovni sud ali je dodala da on “ne donosi zakon, samo ga tumači”, te da presuda “blokira jedan put da se čuje glas o nezavisnosti Škotske” ali da on “u demokratiji ne može i neće biti ućutkan”.

U vezi najave Stardžon da bi sljedeći opšti izbori trebali poslužiti kao “de facto referendum” o nezavisnosti, Vašington post ističe da ostaje nejasno kako bi to tačno funkcionisalo.

‘Veliko kockanje’

Odluka britanskog Vrhovnog suda kojom je odbačen argument da škotska vlada može usvojiti zakon koji joj dopušta održavanje drugog referenduma o nezavisnosti sljedeće godine, dovodi škotske nacionaliste u situaciju da traže druge puteve do novog glasanja. Međutim, pojedini stručnjaci smatraju da bi moglo biti “veliko kockanje“, ukazuje Rojters (Reuters).

Ljevičarska, nacionalistička Škotska nacionalna stranka, koja upravlja decentraliziranom skupštinom Škotske od 2007., na posljednjim izborima za britanski parlament 2019., osvojila je 45 odsto glasova i 48 od 59 škotskih mjesta, dok je britanska vladajuća desničarska Konzervativna stranka osvojila samo šest.

Nakon što je premijerka Satrdžon rekla da će, ako izgubi sudski spor, sljedeće opšte izbore pokušati pretvoriti u ‘de facto’ referendum, profesor politike na Univerzitetu u Edinburgu Džejms Mičel (James Mitchell) smatra da bi to bilo “veliko kockanje”.

Kad bi SNP osvojio više od 50 odsto glasova, još uvijek je malo vjerovatno da bi britanska vlada pristala da pregovara o novom sporazumu i imala bi vrlo malo međunarodne podrške, rekao je Mičel dodajući da se “unutrašnje neslaganje gomila” i da je kockanje ‘de facto referenduma’ premijerkino “posljednje bacanje kocke”.

Stardžon je također ranije rekla da će tražiti odcjepljenje od Ujedinjenog Kraljevstva samo putem zakonski dogovorenog referenduma, ali se suočila s pritiskom nekih nacionalista da odustane od te strategije i raspiše referendum bez dopuštenja britanskog parlamenta.

Međutim, ukazuje Rojters na mišljenja stručnjaka, unionisti bi mogli bojkotovati to glasanje i tvrditi da rezultat nema legitimitet, pa bi se pokret za nezavisnost u slučaju održavanja referenduma i eventualne pobjede morao dodatno boriti za međunarodno priznanje.

Obećanja i stvarne ovlasti

Jednoglasna odluka Vrhovnog suda UK nije bila veliko iznenađenje jer je zakon uvijek bio jasan da ovlasti za pokretanje referenduma pripadaju Vestminsteru, ističe Tajms (The Times) u uredničkom komentaru.

Međutim, ukazuje konzervativni londonski list, otkako je postala prva ministrica Škotske, Stardžon je obećavala svojim pristalicama referendum za čije provođenje nema ovlasti i insistirala je na tome da podrška raspadu Ujedinjenog Kraljevstva raste uprkos dokazima koji govore suprotno.

Uspostavljanje nezavisne Škotske bila je njena nepokolebljiva misija od djetinjstva, napisao je Tajms dodajući da se Stardžon o tome odlučila sa 16 godina kada se pridružila SNP-u i, dodaje list, nikakvi dokazi da bi to moglo ekonomski oštetiti Škotsku ne mogu promijeniti njen stav.

Ipak, prema mišljenju urednika londonskog lista, dok Stardžon i njene kolege nastoje podstaći nezadovoljstvo i podjele, škotska Nacionalna zdravstvena služba (NHS) je u stalnom propadanju, standardi pismenosti i matematičkih sposobnosti među školskom djecom su neprihvatljivo niski, a skandali koji uključuju političare SNP-a i vladine projekte su postali uobičajeni.

Stoga nije iznenađujuće da se škotska premijerka radije fokusira na ustav nego na svoj rad u vladi, ocijenio je Tajms, naglasivši da je prva ministrica u srijedu hrabro izrazila svoje razočarenje, insistirajući na tome da je nezavisnost sada ključna. Istina je, međutim, da se većina Škota ne slaže s tim dok su, zaključuje list, politički izgledi ministrice Stardžon sve očajniji.

Briga manje za Sunaka

Očekivana odluka Vrhovnog suda otklonila je jedan od oblaka nad britanskim premijerom Sunakom koji se bori s ekonomskom krizom, napetim odnosom s EU i podjelama u svojoj Konzervativnoj stranci nakon što su politički preokreti svrgnuli dva njegova prethodnika u posljednja četiri mjeseca, napisao je Njujork tajms (The New York Times).

Sunak, koji je prošlog mjeseca postao premijer, popularniji je u Škotskoj od prethodnih britanskih čelnika, posebno od svog bivšeg šefa, Borisa Džonsona, napisao je list dodajući da je u avgustu 2020. Džonson poslao Sunaka, tadašnjeg kancelara državne blagajne u Škotsku da pokuša suzbiti nacionalističke osjećaje.

Sada se Sunak suočava s drugačijim “vjetrovima”, ističe Njujork tajms i dodaje da kako britanska ekonomija sve više slabi tako su osjećaji javnosti protiv Bregzita sve veći. To bi moglo podstaći želju Škota da se odcijepe, s obzirom na to da Bregzit tamo nikad nije bio popularan.

Iako odluka Vrhovnog suda od 23. novembra neće zaustaviti pokret za nezavisnost Škotske koji je dobio na zamahu nakon Bregzita, presuda je prepreka u praktičnom smislu, ocijenio je Njujork tajms, naglasivši da referendum održan bez odobrenja Britanije ne bi imao međunarodni legitimitet, što bi moglo zakomplikovati proklamovani cilj Škotske da se ponovno pridruži EU kao nezavisna država.

RSE