ENG
Da li je fašizam pobijeđen?
Autor/ica
Povezani članci
Ideologija fašizma razvijala se u prvim decenijama prošlog vijeka. Fašizam je na neki način čedo XX vijeka, jer su se u njemu fašističke ideje jasno iskristalisale i bile sprovođene na istorijskoj sceni. Te ideje dovele su do nečeg što se smatra najmračnijim periodom u ljudskoj istoriji.
Prema službenim istorijskim podacima, 9. maja 1945. godine potpisana je kapitulacija nacističke Njemačke, što se smatra krajem Drugog svjetskog rata. Ne treba zaboraviti da su se i poslije tog datuma još uvijek na nekim stranama vodile borbe i da je došlo do tragične upotrebe atomske bombe u Japanu, ali vodeća sila rata bila je pobijeđena.
U istoriji se kao događaj kojim je završen rat pamti ratifikovanje sporazuma o njemačkoj kapitulaciji 9. maja 1945. godine. Sovjetski maršal Žukov je ispred Saveznika ratifikovao sporazum o kapitulaciji, koji je dan ranije u ime Trećeg rajha potpisao njemački feldmaršal Vilhelm Kajtel. Od tada se taj dan u velikom broju zemalja svečano obilježava kao međunarodni dan pobjede nad fašizmom. Najveća parada održava se svake godine 9. maja u Moskvi, sa velikim mimohodom vojske i preleta avijacije.
Šta je fašizam?
Sam termin fašizam je jedan od najkompleksnijih pojmova u društvenoj nauci i njegovom upotrebom u svakodnevnom životu dovodi se do banalizacije istog, jer se ovaj pojam koristi za svakog ko je netolerantan ili neliberalan. Fašistički režim ne treba poistovijetiti sa svakom vrstom represije, rasizma ili diktature, jer se u osnovi fašizma krije spoj određenih rasističkih, socio-bilologističkih i psiholoških ideja. Iako se identifikuje jedinstven skup fašističkih vrijednosti, okvirno se pravi razlika između ideja koje su se razvile u fašističkoj Italiji, gdje se najviše njegovao ideal države, i nacističkoj Njemačkoj, gdje se isticao značaj rase. Međutim, tim razlikama se nećemo detaljnije baviti u ovom tekstu.
Ideologija fašizma razvijala se u prvim decenijama prošlog vijeka. Fašizam je na neki način „čedo“ XX vijeka, jer su se u njemu fašističke ideje jasno iskristalisale i bile sprovođene na istorijskoj sceni. Te ideje dovele su do nečeg što se smatra najmračnijim periodom u ljudskoj istoriji. Njemački filozof Teodor Adorno rekao je da se „nakon holokausta ne može više pisati poezija“, jer kako bi mogli uopšte poetizirati poslije svega što se desilo i to u vremenu koje se smatralo duhovno najrazvijenijim u istoriji. ”Slika progresa ljudskog duha, kakvu smo nasledili s kraja 18. veka, nije se održala pred prizorima užasa i perverzija nacizma” (Žilijar, 1999. str. 24.). Sve prosvjetiteljske priče su pale u vodu, jer se na svjetskoj pozornici pokazalo da razvoj i napredak ne moraju doslovno voditi prema boljem.
Sam termin fašizam vuče korijene iz carskog Rima kad se italijanskom riječju fasces, što znači snop pruća iz kojeg izlazi oštrica sjekire, označavao autoritet magistrata. Do kraja XIX vijeka, termin fascia u Italiji se koristio za određene političke grupe, uglavnom revolucionarnog karaktera. Sve do fašističkog diktatora Benita Muslinija ovaj termin nije poprimio jasno ideološko značenje. Terminom fašizam Musolini je označavao paravojne naoružane jedinice koje je formirao u ratu.
Na političku scenu, fašističke ideje su došle posredstvom političkih partija koje su pobijedile na demokratskim izborima sa jasnim stavom borbe protiv modernog načina života. Zagovornici tih ideja željeli su revitalizirati tradicionalne tekovine života, a istovremeno nisu uviđali da je put kojim su krenuli krajnost koja se nije smjela dogoditi. Poražavajuće je da fašizam nije nestao narodnim odbacivanjem, protestima ili građanskim otporom, nego ratnim porazom. Fašizam, odnosno njegova manifestacija u određenom istorijskom periodu, jeste pobijeđen, međutim, mnogi teoretičari smatraju da je opasnost koju je fašizam nosio i dalje prisutna, jer se njegovi korijeni nalaze u ljudskoj psihologiji i od toga je nemoguće pobjeći.
Duboko u njemu prepoznajemo patrijarhalne i elitističke ideje koje ističu dominaciju jedne vrste ljudi koja bezuslovno mora da vlada svijetom i za tu je vlast spremna da se bori do kraja. Takve ekspanzionističke namjere nisu mogle biti ostvarene, a ni osujećene, nenasilnim putem. Fašističke „ideje se zasnivaju na verovanju da su apsolutno vođstvo i vladavina elite prirodni i poželjni. Ljudska bića se rađaju s radikalno različitim svojstvima i sposobnostima, što se ispoljava kroz činjenicu da se oni s retkim kvalitetom vođstva, borbom uspinju iznad onih koji su sposobni da budu samo sledbenici. Fašisti su verovali da je društvo, uopšte uzevši, društvo sastavljeno od tri vrste ljudi. Prvo i najvažnije, tu je vrhovni, svevideći vođa koji poseduje neuporedivi autoritet” (Hejvud, 2005, str 232).
U sprovođenju ovih ideja korištene su metode koje su dovele do koncentracinih logora, masovnih progona, ubijanja, i zbog toga su svi koji su učestvovali u konstrukciji fašizma u XX vijeku morali biti zaustavljeni. Međutim, kao što smo već ranije primijetili, postavlja se pitanje da li je fašizam utihnut za sva vremena?
Dan Evrope
Pored obilježavanja Međunarodnog dana pobjede nad fašizmom, 9. maja širom Evrope proslavlja se i Dan Evrope. Robert Šuman je 9. maja 1950. godine predstavio svoj prijedlog za stvaranje organizirane Evrope, neophodne za održavanje mira. Ovaj prijedlog, poznat kao “Šumanova deklaracija”, smatra se početkom stvaranja onoga što danas poznajemo pod imenom Evropska zajednica. Danas Evropa ima jedinstvenu valutu, zastavu i himnu.
Ovoj zajednici još uvijek nije uspjelo da se uspostavi kao identitetski okvir koji bi natkrilio nacionalni identitet, ali postoje teorije koje ističu da bi to u budućnosti bilo moguće. Zagovornici takvih ideja smatraju se predstavnicima postnacionalnih teorija o naciji i nacionalizmu, a najznačajniji autor u okviru tih teorija je filozof Jirgen Habermas, koji ne krije svoj eurooptimizam. Habermas je svjestan evropske stvarnost koja zajedništvo trenutno nalazi u ekonomskim interesima, ali „njena iduća uloga trebala bi, prema njemu, biti svjetskopovijesna. Vodila bi pravedniju svjetsku politiku bez potrebe za jedinstvenom svjetskom vladom“ (Katunarić, 2003. Str. 304-305). Dan Evrope takođe je prilika za održavanje proslava i aktivnosti koje približavaju Evropu njenim građanima i njene narode bliže jedne drugima.
——————————————————
Hejvud Endru, Političke ideologije, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005.
Katunarić Vjeran, Sporna zajednica, Haklada Jasenski i Turk, Zagreb 2003.
Autor/ica
